page0148

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

niej też przez administrację kościelną) na wniosek rodziców. Imiona i nazwiska funkcjonują jako oficjalne, urzędowo zatwierdzone nazwy osobowe i w komunikacji oficjalnej mają ustaloną formę językową. Obok tej komunikacji oficjalnej imiona i nazwiska funkcjonują w języku potocznym, w środowiskach rodzinnych, przyjacielskich czy koleżeńskich. I w tym drugim obiegu, nieoficjalnym, występują wyraźne różnice między imionami a nazwiskami. Imiona na co dzień używane są w formach zdrobniałych, spieszczonych (hipokorystyka), skróconych (demi-nutywa), natomiast nazwiska z zasady używane są w tej samej formie językowej co w obiegu oficjalnym.

Nazwiska różni od przezwisk kilka zasadniczych cech. Nazwiska są nazwami osobowymi oficjalnymi i obecnie każdy człowiek posiada jakieś nazwisko, natomiast przezwiska są nazwami nieoficjalnymi i nie każdy człowiek musi je mieć; może być i tak, że jeden człowiek może mieć kilka przezwisk. Nazwisko posiada się od chwili urodzenia aż do śmierci, natomiast przezwisko może być związane z danym człowiekiem przez jakiś określony czas. Najważniejszą cechą różniącą nazwisko od przezwiska jest to, iż przezwisko posiada znaczenie, w jakiś sposób charakteryzuje człowieka. Często nacechowane jest emocjonalnie. Jeśli nazwisko ma u swych podstaw apelatyw, to ze znaczenia leksykalnego tego apelatywu nie można określać cech danego człowieka. Człowiek o nazwisku Malec nie musi być mały, ale może być bardzo duży. Natomiast przezwisko Malec wskazuje, że dany człowiek obecnie spostrzegany jest jako malec lub że go tak przezwano ze względu na jego cechy fizyczne czy psychiczne. Może to też być określenie żartobliwe.

Obecny sposób identyfikowania ludzi poprzez dwie nazwy osobowe — imię i nazwisko (trzecia nazwa osobowa, przezwisko, do identyfikacji nie jest konieczna) — jest sposobem historycznie późnym. Powstał w wyniku trwającego kilka wieków procesu przekształcania systemu jed-nonazwowego (jednoimiennego) w dwunazwowy (dwuimienny). Terminy „system jednoimienny" i „system dwuimienny" są mało precyzyjne, jeśli termin „imię" rozumieć się będzie zgodnie z obecnym znaczeniem tego wyrazu. Dziś imię to przede wszystkim pierwsza, stojąca przed nazwiskiem, nazwa osobowa nadawana dziecku po jego urodzeniu. Natomiast w terminach „system jednoimienny" i „system dwuimienny" wyraz imię, imienny jest de facto synonimem terminu „nazwa osobowa". System jednoimienny jest to sposób identyfikowania człowieka przy użyciu tylko jednej nazwy osobowej, natomiast system dwuimienny jest to sposób identyfikowania człowieka przy równoczesnym użyciu

144