page0136

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

przytoczyć też interesujący sposób przezwania duchownego od nazwiska kobiety, do której chadzał: Martinus, presbeter de Schamotuli, qui freąuentabat viduam Axamyenthowa et propterea er ipse sortius est cognomen Axamyenth 1514 (Marcin, prezbiter z Szamotuł odwiedzał wdowę po Aksamiencie i dlatego otrzymał przezwisko Aksamient). Z powyższych tekstów widać, że wyjaśnienie motywacji przezwiska może stanowić anegdotę łub miniopowiadanie.

Przezwisko stanowi tekst często tylko domyślny, gdyż dopiero znajomość motywacji pozwala rozpatrzyć nazwę na tle kilku kontekstów towarzyszących jego nadaniu: psychologicznego (stosunek uczuciowy nazywającego do nazywanego), socjalnego (grupa społeczna względnie wspólnota rodzinna i jej zwyczaje), pragmatycznego (kontekst sytuacyjny, strategia językowa służąca uzyskaniu akceptacji nazwy przez innych). Podobne muszą być emocje grupy, aby zakceptowano: Drapacha 'wygląda jak stara miotła', Liliputek 'szczupły, na krótkich nogach', Perlica 'bo jest mała'.

Przezwiska intymne, rodzinne i przyjacielskie znajdujemy w listach, dziennikach, pamiętnikach, a także w obszarze fikcji mimetycznej (naśladującej rzeczywistość), ale też groteskowej — w utworach literackich.

Wystarczy przejrzeć „Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych" (t. I-X, wyd. K. Rymut, Kraków 1992-1994), aby stwierdzić, że wyobraźnia twórców przezwisk (później nazwisk) w przestrzeni realnej nie różni się od wyobraźni pisarzy chcących w nazwie zawrzeć charakterystykę swego bohatera.

PODSUMOWANIE

Sposób nazywania zależał i zależy od rodzaju kontaktu, a także od cech osobniczych nazywających i nazywanych. Potrzeba tworzenia ekspresywnych nazw i służąca tej potrzebie fantazja ludzka powodowała i powoduje zmienność nazwań tego samego człowieka, który może posiadać wiele nieoficjalnych określeń, w tym wiele przezwisk.

Różnicę w funkcjonowaniu przezwisk w przeszłości i teraźniejszości powoduje wymuszona przez zmiany kulturowo-cywilizacyjne stabilizacja nazwisk. Przezwiska są dowolne, zmienne, niestabilne, gdyż znajdują opozycję w stabilności; nieoficjalne, gdyż mają opozycję w wyraźnej oficjalności imienia i nazwiska. Pozostają w mikrowspólnotach. Dawniej granicę mikro wspólnoty przekraczały, zmieniając funkcję, a co za tym idzie — kategorię nazewniczą.

132