page0102

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

jego zmiany, reprezentuje osobę trwale, przez cale życie, inaczej niż indywidualne przezwisko, które jest z reguły okazjonalne i zmienne, może być utworzone i nadane przez kogokolwiek i jest akceptowane w określonym środowisku.

Współcześnie imię jest przez rodziców wybierane z istniejącego w danym języku zasobu imion. W bardzo nieznacznym procencie powstają obecnie nowe imiona. Odmienna tendencja istniała w epokach odległych — gdy tworzono imiona okazjonalnie i spontanicznie z tworzywa apelatywnego, przyporządkowując je jednostkom i nadając im metaforyczny i symboliczny sens. W kulturach pierwotnych imię nie tylko reprezentowało osobę nim nazwaną, miało ponadto funkcję znaku wróżebnego, swoistego zaklęcia, mocą którego miało się spełniać w jej życiu wyrażone w treści imienia życzenie. Bywało też niekiedy znakiem ochronnym zakrywającym treści właściwe dla zmylenia nieprzyjaznych, demonicznych mocy zagrażających życiu lub zdrowiu dziecka. Imię mogło też zawierać treści opisowe związane np. z momentem urodzenia się dziecka lub jego wyglądem. Symboliczne, życzeniowe, wróżebne treści związane z imieniem i skierowane ku przyszłości dziecka są obecne w antroponimii różnych ludów i epok. Zmieniają się jedynie sposoby ich wyrażania. Charakteru symbolicznego w tym sensie nie mają ani przezwiska tworzone z potrzeby ukazania aktualnych, charakterystycznych cech jednostki, jej wyglądu, usposobienia itp., ani też nazwiska.

Imię reprezentuje osobę w sposób swoisty, inny niż nazwisko czy przezwisko. W identyfikacji własnej tożsamości imię jest postrzegane jako pierwsze, ważniejsze: „Człowiek na ogół nie utożsamia się ze swoim nazwiskiem. Człowiek jest zawarty w imieniu. Pierwsze poznanie swojego ja — to imię" (Anna Kamieńska, Notatnik 1965-1972, Poznań 1982, s. 201).

W komunikacji językowej imię jest ważniejsze w stosunkach bliskiej zażyłości — rodzinnych, przyjacielskich, koleżeńskich. Zwroty: „mówić komuś po imieniu", „mówimy sobie po imieniu" wyrażają relację: ja-ty. Nazwisko jest używane wespół z imieniem, rzadziej samodzielnie, w sytuacjach oficjalnych, w szerszych wspólnotach komunikatywnych, rzadko sytuuje się na pozycji drugiej osoby.

Swoistość kategorii imienia objawia się dobitnie w rodzaju związanej z imieniem ekspresji i uczuciowego nacechowania. Wyraża się ona w sposobie kreacji imienia, np. w odpowiednim doborze leksemów o wartościach pozytywnych w imionach rodzimych, lub w motywach wyboru imienia ze względu na osobę świętego patrona, atrakcyjne cechy

98