page0130

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

W przezwiskach stosowane są też, dzięki zabiegom semantyczno-sło-wotwórczym, rozmaitego rodzaju aluzje i gry słowne, np. Kierat, Kieras, Kieruś 'przezwisko kierownika szkoły', Karczycho 'nauczyciel o potężnym karku' (Gala 1975). Humor przezwisk widoczny jest jedynie w połączeniu z wiedzą o kontekście motywującym, a najlepiej ze świadomością przyczyny nadania przezwiska i równocześnie ze znajomością osoby przezywanej. Wtedy można ocenić trafność obserwacji pomysłodawcy.

Dla wielu onomastów przezwisko jest równoznaczne z nieoficjalnością jego użycia. Wydaje się, że zarówno dla potrzeb badania warstwy apela-tywnej języka, jak i mechanizmów nominacyjnych właściwych kreowaniu przezwisk powinno się odróżniać semantyczne, wartościujące przezwiska od hipokorystyków imiennych, a także przezwiska od deskrypcji sytuacyjnych (Kaleta 1991). Te ostatnie nie przechodzą przez stadium jest jak, tylko przesuwają się na zasadzie stopniowej nienatychmiastowej i niejed-norazowej zmiany. Osoba, która jest krawcem, szewcem, podkomorzym, potem nazywa się Krawiec, Szewc, Podkomorzy; zaczyna więc być identyfikowana, a nie określana. Deskrypcje sytuacyjne są to bowiem nazwy, którym nie towarzyszy ekspresja, ale stwierdzenie faktu. On jest (był) listonoszem, on jest profesorem. Profesor przyszedł. Podobne deskrypqe wywołane konsytuacją dotyczą nazw odmiejscowych (por. typ nazwisk na -ski).

W podobny sposób jak w przeszłości, dzięki formantom sufiksalnym i zmianom paradygmatycznym, tworzone są współcześnie w gwarach antroponimy odmiejscowe, zaliczane przez zbieraczy onomastycznego materiału gwarowego do przezwisk: Brzegowniok: Brzeg, Gorczan : Górka, Kamieński : Kamień, Sobakowski : Sobaków, Torunio : Toruń.

PRZEZWISKA W PRZESZŁOŚCI

Wspomniana już odmienna hierarchizacja cech w poszczególnych kategoriach nazw osobowych powoduje nie tylko różne definicje przezwiska, ale też niejednakowe rozpoznawanie przezwiska w przeszłości. Należy zdawać sobie sprawę z historycznego charakteru zachodzących procesów nazewniczych, ale też należy brać pod uwagę uniwersalia (predyspozycje psychiczne, pragmatykę aktu mowy). Powodują one niezmienność pewnych procesów nominacyjnych. Inaczej nadawane są imiona, inaczej przezwiska, ale towarzyszą sobie nawzajem od najdawniejszych czasów.

Współczesne zjawiska mogą podlegać naszej obserwacji i refleksji onomastycznej. Z przeszłości natomiast potrzebnych informacji muszą

126