page0144

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

W XIX w. liczba pseudonimów wzrasta i są używane wszystkie znane ich typy. W romantyzmie więcej jest pseudonimów semantycznych, mówiących bezpośrednio lub metaforycznie o sytuacji, poglądach twórców, o ich przynależności narodowej, np.: Anhelli, Bard Podlaski, Bezstronny, Bogobojna, Limik Mazowiecki, Polak, Młoda Polka, Tułacz, Ziomek. W pozytywizmie najczęściej używanymi pseudonimami są heronimy (od imion, nazwisk bohaterów literackich) i negonimy (por. wyżej). Moda na negonimy przeszła do okresu Młodej Polski. W XIX w. wzrosła liczba pseudonimów pochodzących od imion i tzw. grafonimów. Na przełomie XIX i XX w. liczba polskich pseudonimów literackich przekroczyła już 10 tysięcy. W okresie międzywojennym rozprzestrzeniły się pseudonimy asemantyczne, oznaczenia literowe, wzrasta też ich liczba. Są tzw. „rekordziści pseudonimowi": Gałczyński i Tuwim. W czasie okupacji najczęściej używane były fiktonimy — fikcyjne zestawienia antroponimiczne (imię i nazwisko). W okresie powojennym najmodniejsze są oznaczenia literowe i fiktonimy, np. Andrzej Jawień pseudonim Karola Wojtyły, Włodzimierz Osiecki — Ernesta Brylla, Andrzej Drzazga — Elżbiety Jackiewieżowej (por. Świerczyńska 1983). W semantyce niektórych pseudonimów możemy doszukiwać się asocjacji apelatywnych.

Pseudonimy konspiracyjne pojawiły się na szerszą skalę w czasie powstania styczniowego: Lelewel (Marcin Borelowski), Leon Długosz (Konstanty Kawecki), Groza (Julian Łukaszewski). Były używane na początku wieku w niepodległościowych organizacjach wojskowych, później i w legionach: Mieczysław, Z. Mieczysławski, Wiktor (Józef Piłsudski), Śmigły, Tarłowski, następnie Adam Zawisza (Rydz-Śmigły), Kazimierz Górski, Jerzy Grot (Juliusz Kaden-Bandrowski), Herwin (Kazimierz Piątek), Wyrwa (Tadeusz Furgalski). Niezwykle liczne są pseudonimy konspiracyjne w czasie okupacji niemieckiej (por. Kania 1977, Kosyl 1983). Pseudonimów używają też działacze partyjni: Kruszyńska (Róża Luksemburg), Julian Karski (Julian Marchlewski), Wiesław (Władysław Gomułka).

Pseudonimy mogą być często zmieniane, jedna osoba może przybierać bardzo wiele pseudonimów podobnie jak wiele może mieć przezwisk (por. wcześniejszy rozdz. Przezwiska). Większość jednak pseudonimów odznacza się trwałością w kulturze i historii dzięki przechowującym je tekstom i tym, którzy je z tekstów wyłuskują i rozszyfrowują. Pseudonimów używają zazwyczaj ludzie pod jakimś względem nieprzeciętni i dzięki swym czynom lub dziełom zostają utrwaleni w pamięci części narodu często nie pod pierwotnym nazwiskiem, ale pod przybranym pseudonimem.

140