page0152

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

kowymi elementami identyfikacyjnymi. Tymi dodatkowymi elementami są: druga nazwa osobowa, określenie miejscowości, z której przybyli, zawód. Często jest tak, że występują dwie nazwy i dodatkowe określenie. Np. do prawa miejskiego Krakowa w 1392 r. zostali przyjęci: Stanisław zwany Ostrożko... Edzik z Czarnej Wsi... Petrus Peczolt z Gliwic, Jan Opolski piwowar... Strzeszak piwowar. W 1392 r. prawo miejskie otrzymało 79 osób. Wszystkie określane były przy użyciu nazwy osobowej i jakiegoś dodatkowego elementu identyfikacyjnego. Inny typ źródeł stanowią zapiski sądowe z końca XIV w. W zapiskach tych występują przedstawiciele warstwy szlacheckiej, ale co jest ważniejsze, także przedstawiciele warstwy chłopskiej. Chłopi, z zasady, określani są tylko jedną nazwą osobową. Szlachta w w. XIV używała już zróżnicowanego sposobu identyfikacji. W dalszym ciągu spotyka się jednonazwowy system nazywania i znany już z XIII w. system dwunazwowy. Jako drugie określenia występują sufiksalne formy patronimiczne lub też odapela-tywne nazwy osobowe, z rzadka formy skrócone od imion.

Od połowy XIV w. wchodzi w użycie drugie określenie stanowiące odmie] scowy przymiotnik. W w. XIII często używany był w źródłach łacińskich sposób określania typu Johannes de Granowo i ten typ występuje również w w. XIV, XV, a nawet XVI. Odnosi się on głównie, ale nie tylko, do szlachty. Spotyka się go także przy identyfikowaniu nowo osiadłych mieszkańców miast. Często występuje np. w księgach przyjęć do prawa miejskiego. Określenia stanowiące wyrażenia przyimkowe funkcjonują wśród mieszczan jeszcze w XVI w. Z literatury polskiej XVI w. znani są np. Biernat z Lublina, Jan z Koszyczek (dziś Koszyce w woj. kieleckim). W XIV w. pojawiają się w funkcji drugiego określenia przymiotniki odmiejscowe na -ski, -owski. Odnosiły się one wówczas głównie do szlachty i wskazywały przede wszystkim na właścicieli danych wsi. W XIV w. pojawiają się także drugie określenia stanowiące przymiotniki odmie jscowe, ale nie określające właścicieli, lecz osoby pochodzące z tej miejscowości. Marcin Krakowski z 1369 r., poświadczony w miejskich księgach Krakowa, nie mógł być właścicielem Krakowa, bo nim był król, ale pochodził z Krakowa. W XIV w. często ta sama osoba określana jest przymiotnikiem odmiejscowym, wyrażeniem przyimkowym, a nawet tylko samą nazwą miejscową. Są to określenia typu Świętopełk Garbowski (1396 r.), Świętopełk de Garbowo (1390 r.). W w. XIV drugie określenie stosowane było okazjonalnie i nie miało jeszcze charakteru dziedzicznego, choć z pewnością przechodziło już z ojca na syna. Dotyczy to zwłaszcza odmiej scowych nazw osobowych w takich przypadkach, gdy syn stawał

148