WSP J POLN25464

382 Jerzy Rąrtnuriikt, Jolant* Panasiuk, Stereotypy językowe

A.    Sposoby nAzywjma przedmiotu i ich „wewnętrzna forma”: Niemiec (od niemy), Słowianin (od słowa), szarak o zającu, glina, pułkownik, władza o milicjancie ltp.

B.    Uboczne (przenośne) znaczenia wyrazów podawane w słownikach: Cygan ‘człowiek cygańskiej narodowości', ale też 'kłamca', ‘człowiek nieustannie wędrujący’; Kozak ‘członek wspólnoty kozackiej’, ale i ‘śmiałek, chwat’; małpa ‘zwierzę’, ale też ‘człowiek bezmyślnie naśladując)' kogoś, złośliwy, aktor'; brat ‘każdy z rodzeństwa wobec pozostałych’, ale też ‘człowiek przyjazny, bliski’ itp.

C.    Znaczenia jakościowe derywatów, np. przymiotników i wyrażeń przysłówkowych, np. małpować ‘naśladować , braterski ‘przyjazny’, po tatarska ‘dziko’.

D.    Frazeologizmy zarówno z cechą domyślną, np. końska dawka ‘duża dawka’, synowskie uczucia ‘serdeczne’, ministerialny gest ‘pełen powagi’, jak z cechą nazwaną expressis verbis: chłopski upór, niemiecka buta, zdrowy jak koń.

E.    Przestawia, np. Francuz zmyśli, Niemiec zrobi, Polak głupi wszystko kupi.

F.    Struktura semantyczna zdań złożonych. Szczególną wartość diagnostyczną maja zdania przeciwstawne typu: Adam jest warszawiakiem, ale jest niezaradny (a zatem: warszawiacy są zaradni): Magda była dziewczyną biedną, ale uczciwą (a zatem: bieda pociąga za sobą nieuczciwość)-, to pies, ale me gryzie (a zatem: psy gryzą) itd. oraz zdania oparte na relacji przyczynowo-skutkowej: kocha ją. ponieważ/bo...

Stereotypy jako składniki językowego obrazu świata

Na językowy, to jest widziany przez pryzmat języka obraz świata składa się zarówno siatka kategorii gra matycznych i semantycznych, z której pomocą użytkownicy języka interpretują rzeczywistość, jak konkretne charakterystyki przedmiotów, w których utrwalone wyobrażenia łączą się z ocenami i wzorami zachowań. Analiza danych językowych pozwala zrekonstruować te wyobrażenia, ustalić, w jaki sposób współczesny Polak interpretuje rzeczywistość, jakie cechy rzeczy i osób zauważa, uwydatnia, stawia przed innymi, jakie miejsce wyznacza człowiekowi. W drugiej części artykułu podamy wybrane przykłady stereotypów, ograniczając się do odnotowania cech najsilniej utrwalonych, mających swoje strukturalno-językowe wykładniki typu A-E. Cechy te tworzą jądro stereotypu, składają się na wyobrażenie najbardziej typowego reprezentanta grupy obiektów (prototypu).