WSP J POLN254259

585

w okolicach Gródka Podolskiego); przed wojna wszyscy we wsi mówili na co dzień po polsku (np. w okolicach Kamieńca Podolskiego), ale wiele jest takich wsi, gdzie w codziennych kontaktach i dawniej posługiwano się gwarą ukraińską (np. we wsiach na zachód od Kijowa). W większości miejscowości, w których polszczyzna ustąpiła białoruskiemu czy ukraińskiemu, jest ona nadal (a przynajmniej była do niedawna) językiem modlitwy.

Dialekt południowokresowy

Polszczyznę południowokresową (lwowską), opisaną przez Tadeusza Lehra-Spławińskiego, Jana Zaleskiego (1983), Zofię Kurzową (1985) i innych (w szczególności w SPK i JPKW) cechuje między innymi (nie zawsze na całym terenie):

-    silny przycisk na samogłoskach akcentowanych, słabsza wymowa samogłosek nieakcentowanych i w konsekwencji ich redukcja połączona ze zwężeniem o i e nawet do u i y/i, np. kurytarz, pitbili, banlzn, dzinkuji, du ciebi, pruśóntku, ta tir, zwężenia o i e na Ukrainie Środkowej są znacznie rzadsze niż na Ukrainie Zachodniej;

-    obniżenie artykulacji akcentowanego y w kierunku do e, np. bek ‘byk’, kołomejka;

-    utrata rezonansu nosowego nie tylko w przypadku wygłosowego -ę, ale także -ą, np. za wodo, drogo, a przy zwężeniu za wadu, za drogu, mosit (na środkowej Ukrainie słyszałem jednak nierzadko rozłożoną wymowę typu mod-lon sten);

-    rozłożona wymowa samogłoski nosowej -w śródglosie także przed spółgłoskami szczelinowymi, np. tnńenso, ksiónżka, wzionść, wonsy; czasem trafia się też wymowa z odnosowieniem, np. trzęśli 'trzęśli', wosy ‘wąsy';

-    nierzadka wymowa spółgłoski w przed innymi spółgłoskami i w wygłosie jak u niezgłoskotwórcze (takie jak w polszczyźnie ogólnej t), np. zabawny, lwowski (niekiedy nawet z miękkim lwowski), kre¹-;

-    wymowa półmiękkich c, z , s' jak c. ź, ś, np. lekćd, kontuźa (zjawisko to wyraźnie cofało się już przed wojną);

-    miękkie t przed i, a, o, u, np. t ipa, t ampa, l ulka, ale ogólnopolskie / przed e, np. len, daleko (w polszczyźnie „zazbruczańskiej” możliwe także t en, dat eko);

-    wymowa rz na miejscu dawnego r miękkiego, np. wierzba, gorzki, morze - dziś taką wymowę słyszy się już rzadko;

-    rozróżnianie h dźwięcznego i ch bezdźwięcznego (ginące powoli już przed wojną) np. hołota, hołysz, ale chata, charakter;

-    miękka wymowa spółgłosek k, g, ch przed e, i, np. kiempa, giemba, chiemja, chiba\