WSP J POLN25470

Jmy Baimiriski Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe

388

(o dziewczynie) ‘puścić się na nierząd', cygan ‘kłamca i cyganić ‘kłamać', mongoł ‘ktoś małomówny', mongolizm ‘wrodzony niedorozwój umysłowy' , tatar ‘potrawa z surowego mięsa’ itd. - od stereotypów nowszych, odnoszących się do narodowości, z którymi utrzymujemy żywe kontakty.

Polak w swojej autocharakterystyce (ankieta - ASA'90) akcentuje trzy „kanoniczne” cechy: patriotyzm, odwagę i gościnność, w kolejności także: honor, dumę, przywiązanie do wolności, romantyzm. Współczesnego Polaka charakteryzuje się nadto także za pomocą określeń pijak i handlarz, ze względu zaś na stosunek do pracy rozbieżnie - jako pracowitego lub leniwego. Ten obraz potwierdzają przysłowia i frazeologizmy (np. Co Polak to rycerz; Polska cnota każdemu otworzyć wrota; Pijany jak Polak; Polak głodny to zły, jak zje, to by poleżaf). Warto dodać nawiasem, że ten autostereotyp kontrastuje in plus z heterostereotypami Polaka funkcjonującymi za granicą (np. dla Francuzów Polak jest ‘pijany’ i ‘brudny’, dla Czechów - 'patetyczny', dla Niemców - ‘nacjonalistyczny’ i ‘niegospodarny’, dla Rosjan - to ‘katolik’, ‘obłudny’ i ‘buntowniczy’).

Niemiec traktowany tradycyjnie przez Polaków jako prototyp obcego (etymologicznie nazwa oznacza ‘kogoś, z kim nie można się porozumieć’), wręcz wroga (przysłowie Jak świat światem Niemiec nie był Polakowi bratem jest obficie dokumentowane od XVIII po wiek XX), współcześnie przestaje być postrzegany tak jednoznacznie. Obok stereotypu negatywnego, wzmocnionego doświadczeniami ostatniej wojny, formuje się pozytywny, akcentujący cechy takie, jak: pracowitość, dokładność, porządek, czystość (Bartmiński, 1994).

Podobnie zróżnicowany jest stereotyp Rosjanina. Tradycyjne przezwisko kacap utrwala wygląd zewnętrzny (broda); w ankietach ASA'90 charakteryzowany jest ze względu na swe poglądy polityczne: bolszewik. komunista; stosunek do władz)': zastraszony, biedny; cechy umysłowe: zacofany, ciemny, prymitywny. Utrwaloną cechą jest pijaństwo. Cechy pozytywne: gościnny, szczery, serdeczny. Należy dodać, że zwykle w materiale języka nie odróżnia się tego, co rosyjskie, od tego, co ruskie (wschodniosłowiańskie), np. w' przysłowiach Musi na Rusi, w Polsce jak kto chce; Ruski dar: dzisiaj dał, jutro odebrał; uparty jak Rusin.

Francuz jest trakwwany z sympatią i pobłażliwością [żabojad), postrzegany jako elegancki i delikatny (fraz. francuski piesek ‘ktoś wypieszczony, grymaśnik’), kochliwy i wyrafinowany w miłości (fraz. kochać po francusku), inteligentny i wesoły.

Amerykanin to człowiek biznesu, ktoś bogaty (fraz. wujek, ciocia z Ameryki), przedsiębiorczy (fraz. tempo amerykańskie ‘szybkie’). W ankietach przewagę mają cechy pozytywne (pewny siebie, swobodny w byciu, zaradny, wysportowany), ale też nonszalancki, bezczelny, hałaśliwy.

Stereotyp Żyda ma długą tradycję, dawniej zdecydowanie negatywny (por. przenośnie żyd ‘kleks', pejoratywne derywaty typu Żydowica, Żydziak,