WSP J POLN25472

390

}m,v Bartmmski, Jahma Panasiuk, Stereotyp)^- językowe

Lwewiakowi przypisuje się (LAS) pozytywne cechy: wesoły, rozśpiewany, dobroduszny, patriota.

Dawny stereotyp Mazur a, który to Mazur przez Polaków z Polski centralnej był w przeszłości traktowany niemal jak ‘nieczłowiek’ (przysł. Mazur się ślepo rodzi), ktoś ‘uparty, zawzięty' (przysł. Uparty, zawzięty jak Mazur), w języku polskim XX w. uległ zatarciu.

Góral postrzegali}' jest (LAS) jako człowiek odważny, ■wesoły, hardy, zdolny do życia w trudnych warunkach (przysł. Góral żyje pośród gór, kieby orzeł pośród chmur), nosiciel bogatej kultury ludowej, folkloru, gwary (góralszczyzny). Ślązaka charakteryzuje pracowitość (przysł. Jak Irydzie potrzebować konia do roboty, to se najmie Szlónzoka).

Cechą wspólną stereotypów mieszkańców poszczególnych regionów jest to, że obejmują takie aspekty, jak odniesienie do fizjografii terenu, sposób mówienia (np. pierony śląskie, pyry poznańskie), elementy regionalnej kultury (np. lajkonik przy krakowianinie, przyśpiewki góralskie).

Przykładowe stereotypy zawodów

Zawody i ich nazwy ulegają dziś szybkim zmianom. Część nazw zawodów⁷ typu zdun, flis, bednarz zanika bezpowrotnie, część, wychodząc z obiegu, pozostawia ślad w postaci utrwalonego stereotypu; np. po lokaju ‘służącym^-zostają wyrazy lokajski ‘służalczy^-, lokajstwo ‘służalczość, płaszczenie się, serwilizm^-; po furmanie i dorożkarzu - przysłowie Nie ma pana nad furmana i zwrot kląć jak dorożkarz. W odniesieniu do nowych zawodów nie uformowały się jeszcze, a przynajmniej nie ugruntowały w języku stereotypowe wyobrażenia, tak jak to jest w wypadku zawodów od dawna wykonywanych i najczęściej spotykanych, a zwłaszcza w wypadku pewnych grup społeczno-zawodowych sięgających tradycją dawnych stanów⁷ (np. stanu chłopskiego czy duchownego). Oto parę wyrazistych przykładów.

Robotnik funkcjonuje z konotacją pozytyw-ną (wztedy mówń się też robociarz, robociarski) lub negatyw-ną (wtedy mówi się też potocznie robol, fizoi). Jego obraz wyzwala się obecnie z ideologicznych uw-ikłań każących w klasie robotniczej widzieć przewodnią siłę narodu, najbardziej postępową i rewolucyjną klasę społeczeństwa. Konotuje (LAS) zw-iązek z fabryką, łopatą (łopaciarz) i młotem, strajkiem; jest zapracowany, pijany, zabrudzony. Ze względu na stosunek do prąci- jest postrzegany dwojako - jako pracowity lub leniwy. fachowiec lub partacz (Gostkowski, 1989). Stereotyp robotnika ulega w ostatnim dziesięcioleciu zmianom zarówno co do treści (słabszy jest składnik ideologiczny), jak ewaluacji (silniejsza jest ocena pozytywna).

Nazwy chłop ‘wieśniak, drobny rolnik^- i rolnik ‘człowiek zajmujący się rolnictw-em, prowadzący gospodarstwo rolne, pracujący na roli^- w- sw.ych