Stereotypy13

394 Jtrty Barimiński, Jolant# Panasiuk, Stereotypy językowe

nie od tego, w jakim stopniu jest akceptowany przez zbiorowość i języko-w’o utrwalony - jest obrazem subiektywnym, podmiotowym.

Wiedza o świecie obiektywnym jest filtrowana przez społeczną świadomość, jest transformowana odpowiednio do przyjętego przez społeczność systemu norm i wartości, potrzeb i postaw. Podlega kształtowaniu w⁷ ramach w zorów⁷ poznawczych, dla których kluczowe znaczenie ma kategoria punktu widzenia.

Stereotypy wchodzą w ścisły związek z działaniami i zachowaniami. Pow⁷stają w określonych sytuacjach życiowych i motywują do określonych postaw i zachowań.

Podstawowe funkcje stereotypów polegają na stabilizowaniu obrazu świata i programowaniu wzorów zachowań jednostki w ramach grupy społecznej. Są to więc funkcje psychiczne - ułatwiające orientację w⁷ złożonym świecie - i funkcje społeczne, służące przystosowaniu jednostki do wspólnoty, integrowaniu wspólnoty, zapewmianiu jednostce poczucia akceptacji ze strony innych. Skuteczność stoi tu przed prawdziwością, choć jej nie wyklucza.

Opisując rzeczywistość w sposób uproszczony, schematyczny, tworząc subiektywne wyobrażenia mitologiczne czy ideologiczne, stereotypy mogą przeszkadzać w porozumiewaniu się ludzi, zarówno wewnątrz wspólnot etnicznych, jak zwłaszcza w komunikacji między grupowej. Dotyczy to w szczególności tego aspektu stereotypów, który łączy je z uprzedzeniami, z wiedzą przejmowaną bezkrytycznie - na zasadzie zaufania - z potocznego obiegu.

Nieodłącznie związane z językiem naturalnym, przyswajane w procesie wychowania, podlegają zmianom wprawdzie bardzo powolnym, ale widocznym.

Bibliografia

Anusiewicz Janusz, B a r i m i ń s k i Jerzy (red.), 1998, Stereotyp jako przedmiot ligwisty-ki. Teoria i metodologia, analizy empiryczne, „Język a kultura”, t. 12, Wrocław.

ASA'9Q, materiały ankiety przeprowadzonej w ramach lematu badawczego „Słownictwo aksjologiczne języka polskiego”, 1990, Zakład Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego UMCS w Lublinie.

K a i ; m i ń s k i Jerzy (red ), 1980, Słownik ludowych stereotypów jęrykowycb, zeszyt próbny. Słowo wstępne Czesław Hernas, Wrocław.

Btrimiro ^: Jerzy, 1985, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, w: Mieczysław Basaj, Danuta Rvtei (red.), Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, l. III, Wrocław.

Bart miński Jerzy, 1988, Kryteria ilościowe w badaniu stereotypów językowych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”.

Bartmińslsi Jerzy (red.), 1991, Językowy obraz świata, Lublin.

B a rt. m i ń s k i Jerzy, 1994, Jak zmienia się stereotyp Niemca w Polsce, „Przegląd Humanistyczny”, z. 5.

Bartmiński Jerzy, 1997, Etnocenlnzm stierieotipa. Polskije i memieckijc studienly o swoich sosiedach, „Sławianowiedenije” nr 1, Moskwa, s. 12--24.

Bokszański Zbigniew, 1997, Stereotypy a kultura, Wrocław.

Bibliograf i.

By st roń J.in Stanisław, 1924, Megalomania narodowa, Kraków.

Chlewiński Zdzisław, Kurcz Ida (redą, 1992, Stereotypy s uprzedzenia. Kolokwia Psi ekologiczne, t 1, Warszawa.

Gostkowski Zygmunt (red.), 1989, Społeczne obrazy i stereotypy chłopa, urzędnika i robot mka. Studia eksploracyjne, w: Zygmunt Gostkowski (red.). Analizy iprólry technik badawczych w socjologii, i. VII, Wrocław.

Gry go Jolanta i współautorzy, 1980, Stereotypy językowe nazw ludzi w potocznej poltzczYŹ-nic, „Zeszyty Językoznawcze UMCS”, Lublin.

Jawłowska Aldona, 1991. Kontrkullura, w: Antonina Kłoskowska (red.), Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, Wrocław

Język a kultura, t. 12. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teorii, metodologu!, analizy empir) cznc, pod red Jerzego Bartmińskiego i Janusza Anusiewicza, Wrocław 1998

Kapiszewski Andrzej. 1978, Stereotyp Amerykanów polskiegp pochodzenia, Wrocław.

Kępiński Andrzej, 1990, Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu, War szawa-Kraków,

L a k o f f George, 1986, Classifiers as a Rcflection of Mmd, w: C. Creig (red.), Noun Classes and Catcgorizatton, Amsterdam.

Lakoff George, 1987, Women Fire and Dangerous Ihings: What Categories Rewal aboul the Mind, Chicago.

LAS, 1990, materiały ankiety przeprowadzonej wśród studentów lubelskich pod kierunkiem Jerzego Bartmińskiego, Zakład Tckstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego UMCS.

L i p p m a n n Walter, 1922, Public Opinion, New York.

Macrae Nei! C., Stangor Charles, Hewstone Miles, 1999, Stereotypy i uprzedzenia, Gdańsk.

M i r g a Andrzej, 1984, Stereotyp jaku model „prawiiziwego s wojego ” i „obcego ”, Próba konslru kcji teoretycznej zjawiska stereotypu, „Zeszyty Naukowe UJ”, nr DCCXXII, „Prace Etno graficzne”, z. 19.

M i t o s e k Zofia, 1974, Literatura a stereotyp, Wrodaw.

Olechnowicz Ewa, 1990, Stereotypy językowe żeńskich członków rodziny we współczesnym jęy-ku pilskim (praca magisterska, Zakład Języka Polskiego UMCS).

Pisarek Walery, 1975, Wyobrażenia o polskich stereotypach regionalnych. „Zesz\'ty Prasoznawcze”, nr 1.

Pisarkowa Kiystyna, 1976, Konotacja semantyczna nazw narodowości, „Zeszyty Prasoznawcze", nr 1.

Putnam Hilary, 1975, Mind, Language and Rcality, „Philosophicai Papers", vol. 2, Cambridge.

Q u a s t h o f f Uta, 1973, Soziales Vorurteil mid Kommunikatwn. Emc sprachwissenschaftliche Analyse des Slereotyps, Frankfurt am Main.

Schaff Adam, 1981, Stereotypy a działanie ludzkie. Warszawa.

SSiSL, 1996, 1999, Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja Jerzy Ban-miński, zast. red. Stanisława Niebrzegowska; t. 1 Kosmos, [cz.J 1, Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lubłin 1996; [cz.] 2, Ziemia, woda, podziemie. Lublin.

Święch Jerzy, 1977, Okupacja a stereotypy. Studium z dziejów poezji konspiracyjnej 19S9-1945, Lublin

Tokarski Ryszard, 1980, [hasło], „Brat”, w: Jerzy Banmińskt (red.). Słownik ludowych stereotypów językowych, 1980.

Walas Teresa (red.), 1995, Narody i stereotypy, Kraków.

Wierzbicka Anna, 1985. LexicograpbyandConceptua!Analysis, Ann Arbor.

Wejland Andrzej Paweł, 1991, Obrazy grup społecznych. Studium metodologiczne, Warszawa.