SCAN0738

SCAN0738



372

Jerzy Barimiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe

cechy typowe, przysługujące obiektom uznanym potocznie za normalne, zwyczajne, reprezentatywne. Zestawy takich cech, zorganizowane wewnętrznie w nieprzypadkowy sposób, tworzą językowo-kulturowe obrazy przedmiotów, które od czasu Lippmanna przyjęło się nazywać stereotypami. W ostatnich łatach nurt kognitywny w semantyce włącza część z nich w zakres prototypów semantycznych (por. Lakoff, 1986).

Z historii terminu i pojęcia

Termin „stereotyp” (greckie stereós ‘twardy’) pochodzi z języka drukarzy, gdzie oznacza kopię pierwotnej formy drukarskiej do druku wypukłego. Lippmann pojmował stereotyp jako schematyczny i jednostronny „obraz w głowie ludzkiej” jakiegoś zjawiska, człowieka, rzeczy - i zarazem opinię o nim przyswojoną z otoczenia jeszcze przed poznaniem samego obiektu (Lippmann, 1922). Przypisywał stereotypom funkcję ekonomizującą wysiłek poznawczy człowieka i przystosowującą jednostkę do otoczenia społecznego. Pojęcie to zrobiło zawrotną karierę w socjologii, a następnie w psychologii, filozofii, literaturoznawstwie, etnologii, wreszcie językoznawstwie, zyskując w każdej z tych dyscyplin nieco inną interpretację. Okazało się istotne dla nauk zajmujących się poznaniem ludzkim i komunikacją społeczną. Tu skupimy się na jego rozumieniu językoznawczym i odniesiemy je do współczesnego nam języka polskiego.

W tych kręgach polskiego społeczeństwa, które są uwrażliwione na rzetelność informowania i wpływ języka na postawy i zachowania ludzi, stereotypy ocenia się na ogół negatywnie jako swoistą chorobę języka i myślenia, niebezpieczną dla normalnej komunikacji, fałszującą obraz świata. „Rozbijanie stereotypów” jako narzędzia zniewalania świadomości podjęły programowo - w imię postulatu spontanicznej kreacji - niektóre nurty tzw. kontrkultury (por. Jawłowska, 1991). „Nie ma większego kłamstwa jak stereo-typy” („Reporter”, 1991, nr 4); „Większość Polaków jest jakby w kleszczach pewnego stereotypu” („Rzeczpospolita”, 19 IV 1991); „Stereotypy ogłuszają rozmówców, sprawiają, że nie słyszą się oni wzajemnie” („Gazeta Wyborcza”, 14-15 XII 1991) - opinie tego typu można spotkać na każdym kroku. Myśli się w takich razach głównie o stereotypach narodowych i rasowych, bo te sa szczególnie niebezpieczne, konfliktujące, o stereotypach zawodowych, społecznych, ideologicznych, ewokowanych przez odpowiednie etykiety słowne [chłop, inteligent, robol, handlarz, komunista, endek, ubek, lewica, żydomasone-ria itp.), służących do szybkiej oceny i polemik publicystycznych, ale też szerzej - o stereotypach kształtujących język potoczny i życie codzienne.

Z historii terminu i pojęcia

Dla językoznawców - podobnie jak dla wielu teoretyków komunikacji społecznej - jest jednak jasne, że stereotypizacja jest nieodłączna od istoty języka naturalnego, który opiera się na podmiotowej kategoryzacji zjawisk oraz na konwencji i powtarzaniu (bez tego jakiekolwiek porozumiewanie się byłoby niemożliwe), że zatem jest stereotyp „koniecznym elementem wspólnego języka i kodu kultury” (Kępiński, 1990, s. 12). Jasne jest też, że -w związku z powyższym - zakres zjawiska jest o wiele szerszy niż się potocznie sądzi. Stereotypizacja nie ogranicza się bynajmniej do ludzi, do grup etnicznych, regionalnych, zawodowych, lecz obejmuje różnorodne sytuacje społeczne, postawy, zachowania, wytwory ręki ludzkiej, elementy najbliższego środowiska człowieka, także - zwierzęta i rośliny, obiekty przyrody, słowem to wszystko, co normalny człowiek poznaje i oswaja na swój użytek, konstruując sobie pewien model świata i scenariusze swojego W nim zachowania. Ów model świata jest interpretacją i projekcją, a nie odbiciem rzeczywistości, zawiera zarówno treści opisowe, jak afektywne i aksjologiczne: system wartości, norm i ocen, wzorów osobowych i wzorów bycia (Mirga, 1984). Jest dostępny poprzez znaczenia słów. Królestwem stereotypu są antropocentryczne style języka, potoczny (por. Putnam, 1975) i artystyczny (ten prowadzi ze stereotypem swoistą grę, por. Mitosek, 1974; Swięch, 1977). Zagrożenie upatrują w nim style dążące do obiektywizmu i intelektualizacji, przede wszystkim naukowy i urzędowy, które wytwarzają własne - intelektualne, a nie emocjonalne - sposoby porządkowania świata.

Zdaniem wielu badaczy, istnieje głęboka różnica między naukową a potoczną kategoryzacją rzeczywistości oraz odpowiednio między pojęciami a stereotypami. Pierwsza wykorzystuje koncepcję klasy, druga - typu. Podkreśla się, że pojęcia z założenia odpowiadają wymogom myślenia naukowego, podlegają weryfikacji na podstawie doświadczenia, stereotypy przeciwnie, są impregnowane na wpływ doświadczenia, są od niego w dużym stopniu niezależne; że w pojęciach dominuje składnik intelektualny, w stereotypach - emocjonalny; że stereotypy są odporne na zmiany, pojęcia zaś są na zmiany otwarte, ulegają modyfikacjom odpowiednio do postępu wiedzy; że wreszcie funkcja społeczna pojęcia ma charakter poznawczy, funkcja stereotypu - integracyjny i obronny (Schaff, 1981). Ostrość tego przeciwstawienia zostaje jednak znacznie osłabiona, kiedy - co uważamy za zasadne -potraktować stereotypy jako pewną szczególną podklasę pojęć, mianowicie pojęć potocznych, które są silnie zabarwione podmiotowo, swoiście wewnętrznie zorganizowane i wchodzą w skład językowo-kulturowego obrazu świata danej wspólnoty komunikatywnej.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
SCAN0738 372 Jerzy Barimiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe cechy typowe, przysługujące obi
WSP J POLN25454 372 Jerzy B.trtmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe cechy t y p o w e, przy
SCAN0741 376 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe punktu widzenia, od przyjętej p
SCAN0741 376 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe punktu widzenia, od przyjętej p
SCAN0741 376 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe punktu widzenia, od przyjętej p
WSP J POLN25468 386 Jerzy Bartmiński, Jolanto Panasiuk. Stereotypy językowa cechy wyglądu (orli nos
Stereotypy2 372 - Jerzy liarimińiki, Jolanta I’.",, ,"*, .Wy jęZykow* cechy lypowe, p
SCAN0748 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe 390 L w o w i a k o w i przypisuje
Stereotypy13 394 Jtrty Barimiński, Jolant# Panasiuk, Stereotypy językowe nie od tego, w jakim stopni
SCAN0739 374 Jvny Bartmimki, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językoweStereotyp a nazwa Społeczna donios
fiery x3e406 374 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językoweStereotyp a nazwa Społeczna
fiery x3e407 376 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe punktu widzenia, od przyjęt
fiery x3e408 378 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe wykładniki wydobyć na jaw i
fiery x3e409 380 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe wsze komin, z którego wydob
fiery x3e410 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe 382 A.    Sposob
fiery x3e411 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe 384 cza ‘palący, piekący’ stają
fiery x3e412 Jerzy Bartiniński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe 386 cechy wyglądu (orli nos ‘w

więcej podobnych podstron