Stereotypy13

Jerzy Banmiński, JoUnia Panasiuk, Stereotypy język_0vve

394

nie od tego, w jakim stopniu jest akceptowany przez zbiorowość i językowo utrwalony - jest obrazem subiektywnym, podmiotowym.

Wiedza o święcie obiektywnym jest filtrowana przez społeczną świadomość, jest transformowana odpowiednio do przyjętego przez społeczność systemu norm i w’ a r t o ś c i, potrzeb i postaw. Podlega kształtowaniu w ramach wzorów poznawczych, dla których kluczowe znaczenie ma kategoria punktu widzenia.

Stereotypy wchodzą w ścisły związek z działaniami i zachowaniami. Powstają w określonych sytuacjach życiowych i motywują do określonych postaw i zachowań.

Podstawowe funkcje stereotypów polegają na stabilizowaniu obrazu świata i programowaniu wzorów zachowań jednostki w ramach grupy społecznej. Są to więc funkcje psychiczne - ułatwiające orientację w¹ złożonym święcie - i funkcje społeczne, służące przystosowaniu jednostki do wspólnoty, integrowaniu wspólnoty, zapewnianiu jednostce poczucia akceptacji ze strony innych. Skuteczność stoi tu przed prawdziwością, choć jej nie wyklucza.

Opisując rzeczywistość w sposób uproszczony, schematyczny, tworząc subiektywne wyobrażenia mitologiczne czy ideologiczne, stereotypy mogą przeszkadzać w porozumiewaniu się ludzi, zarówno wewnątrz wspólnot etnicznych, jak zwłaszcza w komunikacji międzygrupowej. Dotyczy to w szczególności tego aspektu stereotypów, który łączy je z uprzedzeniami, z wiedzą przejmowaną bezkrytycznie - na zasadzie zaufania - z potocznego obiegu.

Nieodłącznie związane z językiem naturalnym, przyswajane w procesie wychowania, podlegają zmianom wprawdzie bardzo powolnym, ale widocznym.

Bibliografia

Anusiewicz Janusz, Bartmiński Jerzy (red.), 1998, Stereotyp jako przedmiot ligwisty-ki. Teoria i metodologia, analizy empiryczne, „Język a kultura", t. 12, Wrocław.

ASA'90, materiały ankiety przeprowadzonej w ramach tematu badawczego „Słownictwo aksjologiczne języka polskiego”, 1990, Zakład Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego UMCS w Lublinie.

H a i t miński Jerzy (red ), 1980, Słownik ludowych stereotypów językowych, zeszyt próbny, Słowo wstępne Czesław Hernas, Wrocław.

B a r t m i n -    ^: Jerzy, 1983, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, w: Mieczysław Basaj, Danu

ta Ryte! (red.), Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. III, Wrocław.

Bart miński Jerzy, 1988, Kryteria ilościowe w badaniu stereotypów językowych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”.

B a r t m i ń sk i Jerzy (red.), 1991, Językowy obraz świata, Lublin.

Bartmiński Jerzy, 1994, Jak zmienia się stereotyp Niemca w Polsce, „Przegląd Humanistyczny”, z. 5.

Bartmiński Jerzy, 1997, Etnocentrizm stiericolipa. Polskije i niemiecki je studienly o swoich sosiedach, „Sławianowiedenije" nr 1, Moskwa, s. 12--2.4.

B o k s z a ń s k i Zbigniew, 1997, Stereotypy a kultura, Wrocław.

Bibliografa

395

Bystro ń Jan Stanisław, 1924, Megalomania narodowa, Kraków.

Ch lewiński Zdzisław, Kurcz kła (red.), 1992, Stereotypy i uprzedzenia. Kolokwia Psychologiczne, t. 1, Warszawa.

Gostkowski Zygmunt (red.), 1989, Społeczne obraz)' i stereotypy chłopa, urzędnika i robotnika. Studia eksploracyjne, w: Zygmunt Gostkowski (red.), Analizy i próby technik badan.': czych w socjologii, t. VII, Wrocław.

Grygo Jolanta i współautorzy, 1980, Stereotypy językowe nazw ludzi w potoczne; polszczyż-mc, „Zeszyty Językoznawcze UMCS”, Lublin.

Jawłowska Aldona, 1991, Kontrknhnra, w: Antonina Kłoskowska (red.), Pojęcia t problemy wiedzy o kulturze, Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, Wrocław.

Język a kultura, t. 12. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Temu. metodologu, analizy enipiri ■ c/ne, pod red Jerzego Bartinińskiego i Janusza Anusiewicza, Wrocław 1998.

Kapisze wski Andrzej. 1978, Stereotyp A mc/ykanów polskiego pochodzeń u, Wrocław.

Kępiński Andrzej, 199C, Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu, War szawa-Kraków.

L a k o f f George, 1986, Classifiers as a Reflectton of Mtnd, w: C. Creig (red.), Noitn Classes and Calcgor czat ton, Amsterdam.

La k o f{ George, 1987, Wanien Fire and Dangerous Tbmgs: What Categories Rewal about the Mind, Chicago.

LAS, 1990, materiały ankiety przeprowadzonej wśród studentów lubelskich pod kierunkiem Jerzego Barimińskiego. Zakład Tekstologii i Gramatyki Współczesnego Języka Polskiego

UMCS.

L i p p m a n n Walter, 1922, Public Optnion, New York.

M a c r a e Nei! C., Slang o r Charles, He w s t o n e Miles, 1999, Stereotypy i uprzedzenia, Gdańsk.

M i r g a Andrzej, 1984, Stereotyp jako model „prawdziwego s wojego ” i „obcego ”. próba konstrukcji teoretycznej zjawiska stereotypu, „Zeszyty Naukowe LIJ”, nr DCCXXII, „Prace Etnograficzne”, z. 19.

M i t o s e k Zofia, 1974, Literatura a stereotyp, Wrocław.

Olechno wicz Ewa, 1990, Stereotypy językowe żeńsktclr członków rodźmy we współczesnym języku pilskim (praca magisterska, Zakład Języka Polskiego UMCS).

Pisarek Walery, 1975, Wyobrażenia o polskich stereotypach regionalnych, „Zeszyty Prasoznawcze”, nr 1.

Pisarkowa Krystyna, 1976, Konotacja semantyczna nazw narodowości, „Zeszyty Prasoznawcze", nr 1.

Putnam Hilary, 1975, Mind, Language and Rcality, „Phdosophicai Papers”, vol. 2, Cambridge.

Q u a s t h o I f Uta, 1973, Soziales Vorurtcil und Kommunikation. Einc sprachwtssetischafiliche Analyse des Stereotyps, Frankfurt am Main.

Schaff Adam, 1981, Stereotypy a działanie ludzkie, Warszawa.

SSiSL, 1996, 1999, Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości t redakcja jerze Ban-miński, zast. red. Stanisława Niebrzegowska; t. I Kosmos, [cz.J 1, Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996; [cz.] 2, Ziemia, woda, podziemie. Lublin.

Święch Jerzy, 1977, Okupacja a stereotypy. Studium z dziejów poezji konspiracyjnej 1939-1945, Lublin.

Tokarski Ryszard, 1980, [hasło], „Brat”, w: Jerzy Bartmiński (red.), Słownik Indowych stereotypów językowych, 1980.

Walas Teresa (red.), 1995, Narody i stereotypy, Kraków.

Wierzbicka Anna, 1985. Lexicography and Conceptual Analysis, Ann Arbor.

We j 1 a n d Andrzej Paweł, 1991, Obrazy grup społecznych. Studium metodologiczne, Warszawa.