WSP J POLN25493

412

Eum RietelskaFetedkn. Nazwy geograficzne

szącymi się gdzieniegdzie pagórkami. Ślad człowieka zaznaczył się tu stopniową penetracją puszcz i rzek, poszukiwaniem miejsc dogodnych do zasiedlenia, torowaniem szlaków handlowych. Wówczas to powstawały pierwsze nazwy geograficzne potrzebne do identyfikacji wyróżniających się obiektów.

Motywacja nazwotwórcza, która skłaniała wówczas do utworzenia tej właśnie, a nie innej nazwy, polegała na wybraniu z otaczającej rzeczywistości charakterystycznego elementu i na skojarzeniu go z odpowiednim znanym słowem. Były to przede wszystkim elementy o charakterze topograficznym: związane z konfiguracją terenu (np. Dół, Brzeg, Skała), roślinnością, w tym zwłaszcza gatunkami drzew (np. Brzozy, Dąbrowa), spotykaną w lasach i zamieszkującą wody fauną (np. Wilku Bobry). Wyróżniającą cechą otaczającej rzeczywistości mogła być też barwa gleby lub łożyska strumienia, wielkość jeziora, bieg rzeki, kształt pól (np. Rudawa, Małe, Kręcica, Długie).

Jedną z typowych motywacji nazwotwórczych ujawniających się w wiejskich wspólnotach komunikatywnych jest skłonność do tworzenia nazw wskazujących na położenie obiektu w stosunku do jakiegoś innego (bliższego, bardziej znanego). Identyfikacja nazywanego miejsca polega wówczas na odniesieniu go do innego miejsca przez jego nazwę, np. Za Strugą, Pod Lasem, Miedzy Drogami, U Kamieńca. Motywacja tego typu wystąpić może tam, gdzie układ punktów odniesienia nie ulega zmianom, a więc jest już w fazie osadnictwa stałego.

Po osiedleniu się i zbudowaniu zagród, w miarę zagospodarowania przestrzeni wokół wsi, poddania ziemi pod uprawę, budowy dróg i mostów elementami otaczającej rzeczywistości - motywującymi powstawanie nowych nazw - stawały się także dzieła rąk ludzkich. Utworzone od nich nazwy określane są jako kulturowe (np. Nowina, Żary, Dwór, Cerkiew, Most, Gony). Kulturowymi są również nazwy związane z gospodarką leśną, rybołówstwem, bartnictwem i hodowlą (np. Przesieka, Przewłoka, Jazy, Barć, Kobyla Łąka). W miarę rozwoju stosunków własnościowych, pozyskiwania nowych terenów uprawnych, dzielenia ich lub łączenia, dziedziczenia, kupna i sprzedaży pojawiają się nazwy terenowe motywowane rozwojem stosunków gospodarczych (np. Granice, Działy, Wola i Wolica, Odmiara, Wy-kupek).

Ważnym źródłem motywacji nazwotwórczej jest sam fakt posiadania ziemi (pól, łąk i lasów) i jej użytkowania. Równocześnie z rosnącym poczuciem indywidualnej własności ziemi punkt ciężkości przesuwa się z motywacji topograficznych czy lokakzujących na motywacje posesywne (dzierżawcze) wskazujące na właścicieli pól i ich części, łąk czy lasów. Nazwy ujawniające motywację posesywną to z reguły przymiotniki od nazw osobowych typu Dudkowa (należąca do Dudka), Frankowska, Pański Las,