WSP J POLN25497

416

£:& Rzetelika-FeUszko, Nazwy geograficzni*

ż e b n e, takie jak Psary, Grotniki, Kowale, Stizelce itd. Nazwy służebne określają zajęcia dawnych mieszkańców osady.

Zarówno badania historyczne, jak i językoznawcze ujawniły, że nazwy służebne należą do najstarszej warstwy słowiańskiego nazewnictwa miejscowego. Są one ściśle związane z organizacją gospodarczą polskiego państwa wczesnopiastowskiego polegającą na odpowiednich świadczeniach na rzecz dworu książęcego wykonywanych przez grupy ludzi służebnych. Czas powitania tego typu organizacji określa się na wiek X. Występuje ona tylko w^r kilku krajach środkowej Europy: w Polsce, w Czechach, na Morawach, na Słowacji i na Węgrzech - jest to więc wspólna cecha kulturowi i gospodarcza tych krajów. W Polsce nazwy miejscówce służebne najczęściej możemy spotkać w^r Małopolsce i na Śląsku. Skupiają się one wzdłuż rzek i na najżyźniejszych glebach, towarzyszą ośrodkom najstarszego osadnictwa. W zachodniej Wielkopolsce tych nazw jest znacznie mniej, podobnie w dawnym województwie poznańskim i w' północnej części Śląska. Również na Mazowszu niewiele jest nazw tej kategorii, rozmieszczone są one głównie w części nadwiślańskiej i nadbużańskiej. Zupełnie brak nazw służebnych na Pomorzu. Rozmieszczenie tych nazw na terenie Polski ukazuje ich koncentrację w^okół najstarszych ośrodków władzy państwowej, a coraz rzadsze występowanie na peryferiach czterech głównych dzielnic i w Polsce północnej.

Służebne nazwy miejscowe po-wstały w' ten sposób, że zostały bezpośrednio, bez zmian słowotwórczych, przeniesione z nazw' grup ludzi; występują też zawrze w liczbie mnogiej. Nazwy te wskazują na istnienie w średniowieczu około 40 zawodów⁷ służebnych: służby rzemieślniczej [bednarze, kowale, siodłane, por. nazwy Bednary, Kowale, Siodlary), służby dworskiej (np. komornicy, kucharze, łagiewnicy, por. nazwy Komorniki, Kucbary, Łagiewniki), hodowdanej (np. skotnicy, por. nazwę Skotniki), łowieckiej (np. bobrow-nicy, sokolnicy, por. nazwy Bobrowniki, Sokolniki), pszczelarskiej (np. bartnicy, por. nazwę Bartniki) i rybackiej (rybacy, por. nazwę Rybaki). Większość nazw zaw^rodów^r tw'orzona była przez formant -mk lub -ar, stąd nazwy na -niki i -ary.

Do tej samej klasy nazw miejscowych, przeniesionych z nazw' grup ludzi, należą także nazwy etniczne. Oznaczały one pierwotnie mniejszą lub -większą gromadę ludzką na podstawie zamieszkiw'anego przez nią skrawka ziemi, pochodzenia z pewnej okolicy lub miejscow^rości, charakterystycznego dla niej pożywienia itd. Za etniczne nazwy miejscówce uznać wypada zarówno pierwotne nazwy etniczne i plemienne, takie jak Niemcy, Prusy, Czechy, Mazowszany, Pomorzany, Drawianie, jak też pierwotne nazwy mieszkańców: Zagórzanie, Podlesianie. Nazwami etnicznymi są także nazwy grup ludzi pow'stałe od nazw miast lub wsi: Kaliszany, Raciborzany, rzek, gór i jezior: Pobużany, Wiercany, jak również od apelatywów topograficz-