DSC00075 2

1

w

M

.U

er

I

Mii

HM

N

mc mogą się bezkarnie lub bc/ konsekwencji odo-

M sotni IIU rtUlht critifo (1970).

’ Tym związkom uttolnky debity poświęcają coraz więcej uwagi, por. m in. Cillrt Dcleuzt, Sschtr-Mtuch, [w;| Leopold von Sochef-Mawch, Wnui im Mi, Frankfurt J.M, 1980. s 171-179; Ebine SHowalter, Helowi. HytierittJtf Epśdrwm » Walter itr Mfditn, Berlin, 1997; Eliubdh Bronfen, On terkmltk Subjti1. Hytlerit m itr Mtitne, Berlin, 1998.

• E.Showalter, op ot. 1121 in.

pgfw

I Pil

Pii

216

ncj pracy analitycznej nad różnymi trkstamł kultury. Dckonslruktywi-styczna leklura wi.yc gender siudta równic/ z duchem postmodernizmu i tym samym zakorzenia je w czasie, natomiast tradycja feministyczna właśnie w retrospektywie rysuje się znacznie bardziej ponadczasowo, Dawny oświeceniowy patos kruszy się w trybach dekonstrukcji. Gender zatraca różnicujący profil. Tytułem podsumowania można o związku gender siad ja. feminizmu, poastniklurallzmu i postmodernizmu stwier-dzii.it* rwjć od swej feministycznej bazy,jeżeli nie chcą zatoną w szybko się . zmieniającymprzemyśle, naukowym, j

Dla rozwoju gender studia równie ważna jest rewizja dwóch najważniejszych duchowych i naukowych punktów wyjścia i odniesienia - stosunku do psychoanalizy z jednej strony i do kulluroznawstwa z drugiej strony. Psychoterapia szkoły wiedeńskiej, przeszedłszy wc Francji linguislic tum (Lacan), stała się podstawą wielu wpływowych nurtów o charakterze międzynarodowym, na czym skorzystało zwłaszcza literaturoznawstworW-obfebie ecndgJ/udig można wyróżnidy-cję francuska, o nastawieniu psychologicznym, i tradycję amerykańską o nastawieniu kulturoznawczym - choć anglo-amerykańskie gtnder stu• dies i ich niemiecka kontynuacja stale próbują łączyć oba teoretyczne podejścia. Wpływ psychoanalizy sprawił, że literaturoznawstwo feministyczne, a następnie gender studia zwróciło się w znacznej mierze ku badaniom podstawowym, które pokrywają się z wyżej wspomnianymi esencjalistycznymi próbami w feminizmie francuskim (Cixous i Irigaray), jakkolwiek teoria Lacana, na którą wszyscy się powołują, raczej wykluczałaby takie bezpośrednie i biologicznie uzasadnione przyporządkowania, ponieważ sama posługuje się opozycją męskie/żeńskie tylko koncepcyjnie bądź metaforycznie. Lacan nigdy nie stworzył prostego operacjonalnego aparatu pojęciowego, toteż wszelka lektura Lacana oznacza zawsze przekład i transpozycję, jego pisma i osoba są punktem wyjścia procesów myślenia i rozumienia - nacisk pada tu na procesual-ność - które od lat sześćdziesiątych bardzo dynamicznie rozwijają się w naukach humanistycznych. Problem kontynuacji i adaptacji teorii La- | cana polega na tym, że jego poszczególne, bardzo prowokacyjne twierdzenia, wyrwane z kontekstu, łatwo zatracają wszelką treść i funkcjonują jako stereotypy. Dla literaturoznawczych puder studia odwołanie do dyskusji psychoanalitycznej oznacza jednocześnie ważne wzbogacenie o dużo starszą tradycję psychologii literatury. Od czasów Freuda, a nawet, jak pokazuje Starobinski*, już wcześniej, literaturę i psychoanalizę łączy stosunek wzajemnego oddziaływania, Toteż lektura klasyków psy-‘ Jean SUrobinski omawia u

choinalizy, zwłaszcza Freuda, pozostaje do dziś inspirującym źródłem dla prac literaturoznawczych, ponieważ niezależnie od tez, na ogól znanych, interesująca - może wręcz bardziej interesująca - jest sama dys-kurtywna forma prezentacji Właśnie w tezach ważnych dla gender studia teoria i forma językowa często nie dają się oddzielić. Wymownym świadectwem jest nie tylko przypadek Dory, sławny dla swoich walorów literackich. Związek z psychoanalizą i kulturoznawstwem oznacza wreszcie osadzenie dyscypliny w szerszym kontekście, co nie jest bez znaczenia dla postfeministyonej ewolucji gender studia.}.

Debaty wokół histerii i masochizmu - w tym ostatnim wypadku tylko warunkowo można mówić o debacie - toczące się każda na swój odrębny sposób od lat siedemdziesiątych, pokazały, jak owocne dla gender studia może być łączenie psychoanalizy i teorii kultury. Histeria i masochizm, przed stu laty opisane przez naukę i sztukę, stały się głównymi wzorami kulturowymi i utopijnymi autoprojekcjami, a ich wewnętrzna dynamika polega na tym, że każda /nich na swój sposób pozwala przekroczyć porządek pici oraz przyswoić inność ciała i seksualności, la głęboka przemiana pojęć z zakresu psychopatologii w pozytywne projekty społeczne opiera się na następujących przesłankach:

1. Oba zjawiska, gdy zostają przejęte przez kulturę, prezentują współdziałanie literatury i patologii'. W przypadku masochizmu związek jest bezpośredni, ponieważ dopiero na gruncie opowiadania $a-cher-Masocha Wenus w futru Richard von Krafft-Ebing mógł następnie opisać i zidentyfikować odnośną dyspozycję psychopatologkzną. W przypadku histerii literatura nie pełni już funkcji pretekstu, lecz jest zjawiskiem wspierającym i towarzyszącym. Od przełomu wieków w wielu wpływowych książkach histeryczna młoda kobieta występuje nie tyle jako atsus chorobowy, lecz jako postać typowa dla epoki¹, konkurująca z opozycyjną silną dominą. Już w pracowni Jcan-Martin Char-cota w paryskiej La Salpetri&re rzuca się w oczy, że histeria demonstrowana jest zawsze jako zjawisko z pogranicza sztuki i najwyraźniej domagające się takiego powiązania ze sztuką. Ciało histeryczne staje się artefaktem, a wynalazek fotografii oraz demonstracje histerii w La Salpótritrc, jak wiadomo, idą ze sobą w parze. Z chwilą gdy Freud wyprowadza historyczki z sal pokazowych w intymność analitycznych posiedzeń i zastępuje inscenizację przez tzw. talking-cure, główną rolę zaczyna pełnić opowiadanie i refleksja nad opowiadaniem (rozważanie

SE