DSC00345

m w

_Mk bohaterka „Poganki" Aspaija. Wielkomiejski stilon _arvs >iał przeciwstawiom zagrodowym cnotom domowy n> ubctóei!^l^lki** \>ju/M zniszczyła najpierw i\w i wiarę malarza Cyprian , ^ilch|V. jego młodszrgo brata Beniamina. zakochanego w niejbez puny-**⁰^ dług niektórych badaczy, autorka przedstawiła w swojej powicśd^’ \^Ve* ną miłos< * Cypriana Norwida do pani Kalergis.    ¹' ^lra8*cz.

lei kolejna powieść: Kskfzkj fKsmiftsk (184 ) poświęcona została ciWNjjwieniu środowiska rzemieślniczego, rodziny warszawskiego r.-.i. bilonowi szLwheeko-urzędniczemu Warszawy. Wprowadziła* ^ rów mci postać artysty zakochanego bez wzajemności w pięknej*^ zimnej pannie.

k. :c :io ukaz u 14 się powieści Bułj Rozj (1861) i Czy to powieść? (_Do >:.da w latach 1>~5-1S"o). w której Żmichowska podjęła polemikę z p₀ . \:•. w:>:\cznvni modelem powieści moralizatorskiej.

Swoje nowatorskie :x>gLfd\ na wychowanie panien w duchu eraancypa-cMncm (wzorem takiej osobcbyła jej przyjaciółka, działaczka polityczna Bibianna Moraczewska) przedstawiła w Słowie wstępnym do dziel dydjk-nzznyzr pani Hoffmanem*! (1876). Jej nonkonformistyczne postulaty budziły sprzeciw krytyki. Jak pisała w roku 1871 do swojej przyjaciółki: -W ogolę ci4Ży na nas okropniejsze pod pewnym względem od cenzury jarzmo, jest to pewna konieczność naszego położenia, stanowcze wymacanie opinii ogólnej, żeby tylko wysoce cnotliwej dążności wiersze, romanse, komedie, opery nawet pisać".

Żmichowska była wielką przeciwniczką utworów pisanych w duchu powiastek moralizatorskich, ukazujących świat harmonijny, zastygły w hierarchicznym układzie stanowym. Obecnie uważa się ją za prekursorkę feminizmu w Polsce.

Żyd

Postać Żyda pojawiała się rzadko w dawniejszej literaturze polskiej, na ogół w poezji biblijnej i -♦ komedii (m.in. w siedemnastowiecznej komedii sowizdrzalskiej). Na początku XIX wieku Żydzi zaczęli się pojawiać w komediach doby napoleońskiej. Tam też pojawiła się postać Ż\ da-patrioty, -♦ emisariusza na Litwę (Wkroczenie do Litwy Alojzego Żółkowskiego, 1812). W -* romantyzmie postaci Żvdów^r często przedstawiano były jako literacka aluzja do figur biblijnych Izraelitów, ukazywa-

,_rh również realistycznie w życiu codziennym jako zwyczaimch i„ w

fli pojawia ^si'^min.^W^ T^rk“ ^(pOSlaĆ oraz ir. Cypriana Norwida Zydowe polscy (1S61). Realistyczny obraz poi-_<kit._po Zyda-patnoty ukazał -♦ Adam Mickiewicz w osobie Jankida / * Pan Tadeusz). Realistycznie przedstawione postacie Żydów przedsta Ivil -> Józef Korzeniowski w komedii Żydzi (1H43). Obecność tematyki żydowskiej w literaturze nasiliła się w chwilach, gdy następowało ożywienie dyskusji na temat praw Żydów w Polsce oraz w momentach historycznych przełomów, takich jak powstanie listopadowe (powieść lana Czyńskiego Cesarzewicz konstanty i Joanna Grudzińska, czyli Jakobini polscy, 1833-1834), Wiosna Ludów (Macbabetisze Jana Zachariasiewi-cza, twórczość -> Kornela Ujejskiego), przedpowstaniowe manifestacje warszawskie i powstanie styczniowe. Żydzi poparli wówczas niepodległościowe żądania Polaków, a ich współudział został ukazany m.in. we wspomnianym już wierszu Norwida oraz w wierszach Rabin -> Mieczysława Romanowskiego, Do matki Izraelki Henryka Merzbacha czy Mosiek Włodzimierza Wolskiego. Po powitaniu swoistą monografię powieściową poświęconą omawianej społeczności pt. Żyd (1866) napisał -> Józef Ignacy Kraszewski. Postacie Żydów' pojawiły się też w innych powieściach o tematyce styczniowej, takich jak Szpieg (1864) i Para czerwona (1865). W obiegu popularnym rozwijała się komedia o tematyce żydowskiej zapoczątkowana utworem A. Kłodzińskiego Żyd polski, czyli każdy ma swoje przebiegi (1820), owocująca m.in. komediami Żyd w beczce (1860) Aleksandra Ladnowskiego. Sporadycznie pojawiały się utwory, w których podejmowano wątek Żyda Wiecznego Tułacza (np. Żyd Wieczny Tułacz Antoniego Czajkowskiego, 1845). W^T literaturze XIX wieku postaci Żydów kreślone były z sympatią, niepozhawioną czasami akcentów satyrycznych. Zupełnie inaczej ukazał ich -> Zygmunt Krasiński w -»Nie--Boskiej komedii; autor przedstawił przechrztów - Żydów, którzy (w tym utworze) pozornie tylko nawrócili się na nową wiarę i odrzucili prawa swojego Zakonu, planujących wykorzystać zamęt rewolucji, by osiągnąć własne cele.