CCF20100503002

14 Charakterystyka fizjograficzna Wielkopolski

pokładów czwartorzędowych wynosi przeciętnie 60-70 m, a na Wzgórzach Ostrzeszowskich zaledwie kilka metrów.

Największy udział mają gliny morenowe, które wraz z piaskami i żwirami sandrowymi tworzą plejstoceńską mozaikę. W rynnach pradolinowych natomiast zalegają holoceńskie gliny, żwiry i piaski związane z akumulacją rzeczną, a także flu-wioglacjalną pochodzenia plejstoceńskiego.

W południowej części Wielkopolski spotykamy skały na ogół bardziej zwięzłe i stosunkowo mało zasobne w węglany, niekiedy z domieszką bezwęglanowych iłów plioceńskich. Północna, a więc młodsza część omawianego terytorium, zawiera skały na ogół mniej zwięzłe, ale za to z większą domieszką węglanów.

Ze starszych utworów geologicznych pochodzących z okresu permskiego warto odnotować występowanie wysadów solnych (Ciechocinek, Inowrocław, Szubin, Wapno, Kłodawa). W miejscach tych pojawiają się słonorośla, czyli rośliny przystosowane fizjologicznie i morfologicznie do miejsc silnie zasolonych.

Gleba jest powierzchniową, 3-fazową (tworzą je: składniki mineralno-organicz-ne, koloidy glebowe i powietrze glebowe) warstwą litosfery, której powstawanie i kształtowanie uzależnione jest od szeregu czynników. W naturalnych warunkach własności gleb zależą od wpływu czynników klimatycznych,, świata roślinnego i zwierzęcego (biosfery), wody (hydrosfery), rzeźby terenu, skały macierzystej, a także okresu tworzenia.

W glebie zachodzi specyficzna integracja, tj. scalanie się elementów abiotycznych ze światem organizmów żywych. Można nawet uznać, że ze względu na ogromną rolę, jaką w glebie spełniają istoty żywe, tj. drobnoustroje, rośliny, zwierzęta oraz grzyby, proces glebotwórczy jest zjawiskiem biologicznym. Na kształtowanie się gleby może mieć także wpływ działalność człowieka. Proces glebotwórczy decyduje o powstaniu określonej pionowej sekwencji składników mineralnych i organicznych, zwanej profilem glebowym. Profil glebowy sięga na ogół do 1,5 m głębokości, ukazując warstwowe zróżnicowanie gleby pod względem barwy i szeregu innych właściwości fizyko-chemicznych. Te wyróżnialne części profilu glebowego, w zależności od genezy, nazywane są poziomami genetycznymi lub warstwami. Zestaw określonych cech morfologicznych profilu glebowego i relacje pomiędzy poszczególnymi poziomami stanowią zasadnicze narzędzie klasyfikacji gleb. Ponadto warto odnotować, że gleba odznacza się żyznością, tj. zespołem właściwości zapewniających roślinom składniki pokarmowe.

Na obszarze Wielkopolski, podobnie jak na pozostałej części Niżu Polskiego, przeważają gleby wykształcone z utworów lodowcowych, głównie z glin i piasków. Pod względem geograficznego rozmieszczenia wykazują one przy tym ścisłą zależność z występowaniem skały macierzystej, czyli utworu, z którego powstała gleba. Do najczęściej spotykanych należą gleby brunatnoziemne i bielico-ziemne. Powierzchnia zajęta przez gleby obu grup stanowi około 80-90% terenów lądowych. Stąd też odpowiednio niewielki udział mają czarne ziemie, a także gleby torfowe, murszowe oraz mady. Szczególnym przypadkiem są gleby antropogeniczne, w których głównym czynnikiem glebotwórczym jest działalność człowieka. Występują w obrębie dużych miast i na terenach odkrywkowych kopalni węgla hriinatnppo. w okolicach Konina i Bełchatowa (rvr _

Ryc. 3. Rozmieszczenie głównych grup gleb na terytorium Wielkopolski (wg BEDNAREK i PRUSINKIEWICZA 1997, znacznie uproszczone)    ;

a - gleby napływowe (mady rzeczne), b - gleby hydrogeniczne (bagienne i pobagienne), c - gleby bielicoziemne (bielicowe i rdzawe), d - gleby brunatnoziemne (brunatne właściwe, kwaśne i płowe), e - czarne ziemie, f - gleby antropogeniczne

Gleby brunatnoziemne - należą do najbardziej rozpowszechnionych na omawianym terytorium, chociaż rozmieszczone są nierównomiernie. Przeważają w środkowej i wschodniej części regionu (ryc. 3). Większe kompleksy gleb brunat-noziemnych zlokalizowane są w okolicach Poznania (Pojezierze Poznańskie), na Pojezierzu Gnieźnieńskim oraz pomiędzy Lesznem i Kaliszem. Do grupy tych gleb zalicza się gleby brunatne właściwe, brunatne kwaśne i płowe. Powstawały one z różnych utworów macierzystych, takich jak gliny i piaski morenowe oraz piaski naglinowe. W warunkach klimatu Wielkopolski gleby te kształtowały się przy współudziale lasów liściastych i żyźniejszych postaci lasów mieszanych. Odczyn gleb brunatnoziemnych mieści się w dość szerokim zakresie, od prawie obojętnego (brunatne właściwe) do kwaśnego (brunatne kwaśne). Omawiane gleby charakteryzują się przeważnie dużą żyznością. Ze względu na pospolitość można je uznać za najbardziej typowe dla Wielkopolski. W środkowej Wielkopolsce w warunkach naturalnych gleby te porośnięte są przede wszystkim przez lasy grądowe.

Gleby bielicoziemne - pod względem zajmowanej powierzchni ustępują glebom brunatnoziemnym. Zajmują około 1/3 opisywanego obszaru (ryc. 3), a największe ich powierzchnie znajdują się na Pojezierzu Lubuskim i na terenie mię-dzyrzecza Warty-Noteci (Puszcza Notecka). Grupę gleb bielicoziemnych tworzą

nr7orlo u/C7 \/ctlzim alphv rrlyawp fna7\/\A/anp tf>7 ęlzr\/tnhip>lirr>\A/\/mH i olf*hv hiplirn-