CCF20100503001

12 Charakterystyka fizjograficzna Wielkopolski

Ryc. 1. Kraina Wielkopolsko-Kujawska na tle podziału geobotanicznego Polski (wg SZAFERA i Pawłowskiego 1972 - uproszczone)

A - Dział Bałtycki (A, - Pas Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich, A₂ - Pas Wielkich Dolin, A₃ - Pas Kotlin Podgórskich, A₄ - Pas Wyżyn Środkowych), B - Dział Północny, C - Dział Stepowo-Leśny, DE - Dział Karpaty Zachodnie i Wschodnie, F - Dział Sudety

W tym okresie geologicznym trwającym około miliona lat miały miejsce trzy zlodowacenia, z których środkowopolskie (z 3 stadiałami) i bałtyckie, zwane też północnopolskim (również z 3 stadiałami), wywarły najistotniejszy wpływ na rzeźbę terenu. Lądolód skandynawski w czasie zlodowacenia środkowopolskiego zajął większość dzisiejszego obszaru Polski, docierając do Sudetów, Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżyny Małopolskiej i Lubelskiej. Najważniejsza faza tego zlodowacenia (stadiał Warty) pozostawiła po sobie pasowo wykształconą kulminację - Wał Trzebnicki, który stanowi fragment południowej granicy Wielkopolski. Natomiast glacjał bałtycki nie objął już całej Wielkopolski. Z wyróżnionych w czasie jego trwania 3 faz (stadiałów) najstarsza jest jednocześnie granicą zlodowacenia bałtyckiego i przebiega wzdłuż linii: Zasieki - Zielona Góra - Sława Śląska -

Ryc. 2. Regiony geomorfologiczne Wielkopolski (wg LENCEWICZA 1955 za SZAFEREM 1972, uzupełnione i znacznie uproszczone)

1 - obniżenia dolinne i kotlinowe, 2 - wysoczyzny zlodowacenia środkowopolskiego, 3 - obszar zlodowacenia bałtyckiego (północnopolskiego), 4 - stadiał leszczyński (SL), 5 - stadiał poznański (SP), 6 - stadiał pomorski (SPOM), 7 - kulminacje wzgórz morenowych: Moraska Córa (1), Dziewicza Góra (2)

Leszno - Dolsk - Żerków - Września - Konin (ryc. 2). Stadiał ten nazywany jest leszczyńskim, a jego ślad dokumentują wyraźne, ale stosunkowo drobne pagórki moreny czołowej, jak również niewielkie sandry (np. wschowski, leszczyński, słupecki).

Druga faza postojowa lądolodu bałtyckiego ma w Wielkopoisce przebieg prawie równoleżnikowy. Stadiał ten nosi nazwę poznańskiego, a jego zasięg wyznaczają pagórki morenowe na linii: Słubice - Sulęcin - Pniewy - Poznań - Gniezno -Powidz - Konin (ryc. 2). Najbardziej znanymi wzniesieniami tego stadiału w rejonie Poznania są Moraska Góra (153 m n.p.m.) i Dziewicza Góra (142 m n.p.m.), przedzielone przełomową doliną Warty. Na południe od pagórków stadiału poznańskiego rozciągają się duże pola sandrowe (sandr lubuski i- nowotomyski), a także szereg drobniejszych (np. sandr bukowski i poznański).

1.3. Budowa geologiczna i gleby

Zróżnicowanie geologiczne utworów powierzchniowych Wielkopolski wiąże się z działalnością lądolodu skandynawskiego. Właściwości strukturalne i che-mizm utworów naniesionych i zdeponowanych przez lądolód są ważnym elementem procesów glebotwórczych i zarazem decydują o kierunkach kształtowania się szaty roślinnej. Pierwszorzędne znaczenie mają właściwości strukturalne i che-mizm utworów skalnych przyniesionych przez lądolód skandynawski. Miąższość