DSC00101

■

* R.B. Shcridan, op. clt, 1320.

^w RB. Sheridan, op. dt.,s.380.

¹¹ Philip Armstrong, Sbtop«rr's VM Rąim. Trigofy, Psyctoiiwłysis ind Ifit Gtu, Houndmills, 2000, s. 135-137. * ^u P Armstrong, op. ci!.,». 140-143.

2(6

ibsolulystycznych struktur jurysdykcji dworskiej, lit w* tif oprócz oczywistych walorów estetycznych ma także oblicze politycy lymczzscm Probicrayk, z nieodłącznym zegarkiem i ostentacyjny goto. wośdę do podawania czasu, błazeńską czapką i pstrokatym kostiumem narzuca Idealnemu pejzażowi czasowość i przywraca świadomość struktur odległej władzy. Paradoksalnie, manierystycznie skandalizują. ca działalność Probierczyka destabilizuje I przez to .normalizuje* świat ardeński, upolityczniając go min. ni skutek przywrócenia insty. tucji małżeństwa, Skandalizujące działania błazna zmuszają Jakuba do ucieczki na względnie bezpieczne pogranicze mislemie zbudowanego Świata, gdzie golów jest wieść żywot .eremity", banity wyjętego spod nowo odrodzonej jurysdykcji księcia.

jck mu sif potok - wysoce wyrafinowana komedia dworska - wy. korzystuje destabilizację porządku wizualnego do celów zabawy intelektualnej i nie oczekuje, abyśmy, jako widzowie, traktowali kamień probierczy jak rzeczywisty kamień obrazy. Wraz z Rozalindy i Celiy widz przyjemnie spędza czas, ożywiony przygodami intelektualnymi, do których ma takie samo prawo, jak wakacyjnie usposobione heroiny, Sztuka wyjmuje je bowiem z własnego reżimu wizualnego, sadza na równi z widzem oraz pozwala na podróż w ramach i poza tekstem, wy. korzyshijyc metatealralnoSć kompozycji dramatu.

Znacznie bardziej drapieżna okazuje się, napisana u schyłku XVIII wieku, komedia intrygi Sheridana, której konstrukcja to istny węzeł gordyjski pożydań i pragnień poszczególnych postaci. Skandal przyj, muje tu dwa znaczenia: (1) plotki, czyli pseudoskandalu, udawanej przeszkody-atrapy tworzonej na użytek konkretnej intrygi, oraz (2) rzeczywistego skandalonu - przeszkody stojycej na drodze pragnień/pożą-dań postad. Dla jednej z głównych figur dramatu, Lady Sneer, Charles stanowi przedmiot jej pragnień* i planów finansowo-milosnych. Aby -wejść w jego posiadanie⁰ i zaspokoić pragnienia, tworzy za pomocy licznych postaci drugoplanowych aurę skandalu wokół młodego człowieka. Usiłuje uczynić z niego przeszkodę nie do przebycia, potencjalny kamień obrazy. Snując intrygę Lady Sneer nie zauważa, iż dla jednego z jej pomocników młodzieniec jest prawdziwym skandalonem, o który obawia się on potknąć. Poszczególne postaci odbierają więc młodzieńca jako prawdziwy lub też udawany skandalon, przedmiot ich niechęci i pożądania Kierujący działaniami wszystkich uczestników, ukryty główny manipulator joseph Surface, w prowadzonej grze posługuje się przedmiotowo traktowaną postacią Chariesa oraz parawanem-ekranem (scwn), W analogiczny sposób traktuje przyrodniego brata i równie instrumentalnie rekwizyt. już to zaskakująco konsekwentne uprzedmiotowienie otaczają-

267

ctj rzeczywistości wskazuje ni aMutystycznc zapędy niedoszłego moralisty Zarówno postać Chariesa, jak i parawan, odbijając spojrzenia zakrywają prawdę i kierują ostrze intrygi wiedzionych pożądliwością postaci w nieoczekiwanym kierunku, jednocześnie jednak i postać, i rekwizyt przyciągają spojrzenia oraz uwagę patrzących.

Parawan przykryty mapami skłania gości do uwag na temat ich walorów poznawczych¹ Rozpoznajemy w nich cognilm msps, o których właściwościach pisze Philip Armstrong¹¹. Przywołują one otoluccnirya-ny paradygmat perspektywy Albertiego oraz geometrię euklidcsową. będącą podstawą konstrukcji map Merkatora^u. Dawały one oglądającemu i kartografowi szczególne przywileje - konstruowały odbiorcę pici męskiej, wszechwidzącego (oin/myanl), bohatera przygód i kolonizatora, ówczesna kartografia kreuje podmiot, którego monocentryczny punkt dobrego widzenia przekonuje nas o władczym stosunku wobec świata wpisanego w mapy, Co więcej, świat ten ma charakter wyraźnie przedmiotowy (cModity), lik jak teatr elżbietański, jeszcze głęboko zakorzeniony w tradycji średniowiecznej, dysponował wizualną koncepcją widowni, której poliwalentny odbiór dekonstruował absolutystyczne zapędy trajektorii wizualnej, pozwalając jedynie na efekt dwuwymiarowy, to późniejszy teatr, bogatszy (lub może zmieniony) o doświadczenia przestrzenne maski propagowanej przez jakuba Stuarta, a realizowanej głównie talentem plastycznym i inżynierskim Inigo Jonesa, podporządkowywał się tej monocentrycznej strukturze, czytając mapy jako trójwymiarowe. Uprzywilejowany „oglądacz", stojący naprzeciwko południka zerowego, to władca lub uzurpator, tak jak Imogena wCymkfmic, ale też jednocześnie nowy podmiot, wytwór europejskiego humanizmu.

W tych kategoriach postaci ukrywane i ukrywające się za parawanem, w oku perspektywy południka zerowego i w sieci równoleżników i południków, prawdziwe lub wyimaginowane kobiety honoru oraz biedne modystki, stają się częścią studium kartografa, Josepha Surfacea. Dla owego starannie skonstruowanego i zdecydowanie monocentryez-nego porządku wizualnego wyłączne zagrożenie stanowi skandalon -Charles. Jedynie ujawniając prawdę zakrywaną przez parawan i mapy, demaskuje on zniewalający i instrumentalny charakter działań moralisty Surface'! i tym samym pozbawia go władzy. Usytuowanie Chariesa jest w jakimś stopniu analogiczne do roli intelektualnie skandalizującego Probierczyka, ale jego amorficzny charakter przywołuje na myśl również biblijnego proroka.