DSC02136

87

dej konkretnej sytuacji, przy każdym temacie badawczym potrzebne żądane są odrębne i swoiste dla tej konkretnej sytuacji rozwiązania i ^ jekty narzędzi badawczych, technik gromadzenia materiałów i inne ory^ nalne i jednostkowe pomysły.

4.1. Obserwacja

Obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia m, teriałów. Z uwagi na jej złożoność i wszechstronność istnieją niekiedy ią dencje do nazywania jej metodą badawczą. Nie jest to tendencja słuszni zważywszy, że obserwacja swe naczelne miejsce wśród sposobów po» nia zawdzięcza konieczności łączenia w niej wielu technik pomocniczyfl Jest jak powiedzieliśmy, najbardziej uniwersalnym narzędziem badań,ą równocześnie i najbardziej pierwotnym ze względu na swą historię, ji i istotę w przypadku indywidualnego jej traktowania.

Obserwacja jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danytfc drogą postrzeżert.

Lapidarność tego sformułowania bierze się stąd, że objęcie definię wszelkich postaci i aspektów obserwacji jest niemożliwe. Tak szercł definicja pozwala natomiast na zastosowanie jej do każdego typu ols wacji. Próba nadania jej większej precyzji równałaby się znacznemu skco plikowaniu werbalnemu wyrażenia, a to nie przysporzyłoby mu przeje stości. Obserwacją można bowiem nazwać prostą, nieplanową rejesira: zdarzeń i faktów, ale także złożony proces kontrolowanej obserwacji if tematycznej z użyciem skomplikowanych technik pomocniczych z użyci kamery, magnetofonu i arkuszy obserwacyjnych włącznie. Ponieważ* w badaniach środowiskowych stosuje się zarówno obserwację „prymity ną” jak również złożoną, zwaną systematyczną obserwacją kontrolo#! zachodzi konieczność stworzenia definicji uniwersalnej.

Obserwacja dostarcza badaczowi najbardziej naturalnej wiedzy od serwowanej grupie, a więc i najbardziej prawdziwej. Przy zastosował odpowiednich narzędzi kontrolnych uzyskujemy najbardziej obiekty#* obraz przedmiotu badań, bo na drodze od źródła danych do badacza stoi najmniej czynników mogących zdeformować ten obraz. Jest to wprawdzie teza potwierdzana przez wielu badaczy, lecz wymagająca wielu zastrzeżeń wstępnych. O nich mówić będziemy jednak przy omawianiu poszczególnych typów obserwacji.

Najpopularniejszą postacią obserwacji jest tzw. obserwacja otwarta albo swobodna. Stosować ją można i najczęściej stosuje w praktyce każdy wychowawca, każdy nauczyciel oraz organizator. Daje ona sumę wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy, pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie. Obserwacja otwarta poza popularnym zastosowaniem spełnia ważną rolę w początkowym etapie każdej planowanej działalności badawczej. Dzięki jej zastosowaniu można uzyskać wiedzę ogólną o obiekcie badań, która daje podstawę do szczegółowego planowania dalszego toku badań, a głównie do sformułowania zagadnień wstępnych i hipotez roboczych. Przy prowadzeniu badań terenowych metodą sondażu diagnostycznego jest ona nieodzownym etapem przygotowawczym.

Wyżej zorganizowaną formą obserwacji prowadzonej już w randze naukowej jest systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia. Polega ona na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawiskami, rodzajami i kierunkami procesów zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach.

Obserwacja systematyczna wymaga zastosowania technik pomocniczych. Z definicji wynika konieczność zaplanowania następujących elementów: problematyki, czasu oraz sposobu gromadzenia materiału. W pojęciu pierwszym ustalamy ilość i jakość zagadnień, które pragniemy zaobserwować na wybranej populacji. Mogą to być bądź cechy, bądź procesy, bądź wreszcie reakcje i postawy. W przypadku procesów lub przemian baczną uwagę zwrócić musimy na uwarunkowania, jakim podlegają, na zmiany natężenia i szybkości ich przebiegu w zależności od określonych warunków. Jeśli przedmiotem obserwacji są reakcje lub zachowania, to uwagę skupić trzeba na roli motywacji i zmiennych je wywołujących. Dla poznania postaw określić musimy ilość, jakość i nasilenie wskaźników obrazujących jej istnienie. Określając czas prowadzenia obserwacji, musimy uwzględnić rozmiar zagadnienia, które chcemy poznać, następnie w ielkość obiektu obserwowanego (zbiorowości lub insty-