DSC02294

48

Wskaźniki infcrcncyjne - posługujemy się nimi w sytuacji, gdy np. zjawisko »Z« nic może być obserwowalne bezpośrednio, lecz jedynie możemy o nim wnioskować (inferować) na podstawie obserwacji wskaźnika »W«.

W. Puślecki definiuje zmienne w sposób następujący: „[...] przez zmienne rozumiemy splot różnorakich ilościowych i jakościowych uwarunkowań osobo wościowo--twórczych, które wywołują określone ilościowo i jakościowo skutki osobowościowe”^{1 2 3}.

Zmiennymi niezależnymi nazywamy czynniki i warunki wychowania lub nauczania oraz określone działania typu wychowawczego lub dydaktycznego. Są to zmienne, jak to określa Z. Zaborowski, których wpływ na zmienne zależne chcemy badać.

Zmienne pośredniczące (interwencyjne) modyfikują charakter zależności między zmiennymi niezależnymi a zależnymi. Zmienne zależne stanowią pośrednie i bezpośrednie wyniki (nauczania bądź wychowania)¹.

E. Siwiec uważa, że „[...] jeżeli o danej możliwości możemy powiedzieć, że przyjmuje ona różne wartości, to jest to zmienna”. Autor stosuje bardziej rozbudowany podział klasyfikacyjny zmiennych, dobiera różne kryteria podziału (z uwagi np. na cel, funkcję, zakres itp.). Z uwagi na względnie nowatorskie pojęcie warto przytoczyć kilka podziałów zastosowanych przez E. Siwiec.

3.2. Kryteria i klasyfikacja zmiennych

ł. Zmienne dwuwartościowe — zmienne wielowartościowc,

2.    Zmienne ciągłe — zmienne dyskretne,

3.    Zmienne nominalne — zmienne porządkowe — zmienne interwałowe -zmienne ilorazowe,

4.    Zmienne niezależne - zmienne zależne — zmienne pośredniczące.

Zmienne dwuwartościowe, inaczej zmienne dychotomiczne, np. płeć.

Zmienne wielowartościowc, np. zmienne związane z wykształceniem.

Zmienne ciągle to zbiór wartości tworzących continuum, np. wzrost. W przypadku, gdy między sąsiednimi wartościami zmiennej nie występuje trzecia wartość, to taką zmienną nazywamy zmienną dyskretną.

Zmienna nominalna pozwala na przegrupowanie obiektów według wartości, jakie przyjmują zmienne dla tych obiektów. Często określa się ten typ zmiennych jako zmienne jakościowe.

Zmienne porządkowe — umożliwiają porządkowanie obiektów według wartości, jakie przyjmują dla tych właśnie obiektów.

Zmienne interwałowe — określają natężenie zmiennej x dla danego obiektu.

Zmienne ilorazowe pozwalają na stwierdzenie, że natężenie zmiennej x dla danego obiektu jest n razy większe niż natężenie tej zmiennej dla innego obiektu.

Schemat 18. Klasyfikacja zmiennych (A)

Podobnie jak inni autorzy, E. Siwiec definiuje zmienną zależną, zmienne niezależne i zmienne pośredniczące (towarzyszące).

Zmienna niezależna to ta, którą wybieramy w badaniu i uznajemy za niepo-dlegającą wpływom innych zmiennych.

Zmienna zależna podlega wpływom innych zmiennych, zmienna będąca przedmiotem badań.

Zmienna pośrednicząca to hipotetyczny czynnik wpływający pośrednio zarówno na zmienne zależne, jak i niezależne⁴.

Schemat 19. Klasyfikacja zmiennych (B)

zmienne niezależne' kontrolowane

zmienne ważne dla' określonej zmiennej zależnej f zmienne niezareżne zakłócające

zmienne niezależne niekontrolowane .

zmienne niezależne istotne

, zmienne uniwersalne -(pojawiające się każdorazowo w danym badaniu)

- .zmienne okazjonalnej i . (występujące sporadycznie _i niejednakowo);

Źródło: E. Siwiec: Zmienne... op. cit., s. 40.

1

^w W. Puślecki, Badania pedagogiczne, Opole 1977, s. 93.

2

Tamże, s. 93. Autor cytuje definicje H. Muszyńskiego zawarte w książce, Wstęp do metodologii pedagogiki, Warszawa 1971; oraz Z. Zaborowskiego, Wstęp do metodologii badań pedagogicznych, Wrocław 1973.

3

E. Siwiec, Istota I rodzaje zmiennych, [w:] Metodologia i metody badań psychologicznych (pod red. K. Czarneckiego), Katowice 1980, s. 38 i nast.

4

E. Siwiec, Zmienne i ich opis.... op. cit., s. 39.