DSC02306

60

Pierwszym przykazaniem, jaki obowiązuje badacza-pedagoga jest uznanie nienaruszalności dobra dziecka we wszelkich przedsięwzięciach poznawczych, także i wtedy gdy przez respektowanie tego dobra nie może on osiągnąć celów badawczych lub wartość poznania zostanie zaburzona, Cel badawczy, chęć poznania prawdy, aczkolwiek bardzo ważne nie mogą dominować w działaniach i dążeniach badacza. Jeśli ich realizacja budzi uzasadniony lęk, że mogą być przyczyną realnej szkody, spowodować zaburzenia lub w jakikolwiek sposób naruszyć dobrostan badanego - należy się wycofać. Należy wówczas przemyśleć jeszcze raz cel badań, zasadność społeczną i naukową podjętej problematyki, a w szczególności trafność rozwiązali warsztatowych. Być może cel badawczy można osiągnąć w inny sposób, innymi technikami, które nie niosą zagrożeń osobowych.

Drugą osobliwością badań pedagogicznych jest obecność w nich pierwiastka normatywnego. Oznacza to, iż w badaniach pedagogicznych nie tylko chcemy odpowiedzieć na pytanie: „jak jest”? oraz „dlaczego tak jest”?, lecz pragniemy także uzyskać wyraźną wskazówkę: ,jak powinno być”? Ta terapeutyczna funkcja badań naukowych, realizuje w pedagogice piękny, choć nie do końca słuszny postulat Aleksandra Świętochowskiego, że „mędrzec nie bada natury, ale ją poprawia”. Naprawa rzeczywistości, nazwana przez Aleksandra Kamińskiego melioracją warunków rozwoju, czyli doskonaleniem, ulepszaniem otoczenia, warunków życia - to jedno z głównych zadań badań pedagogicznych.

I tu pojawia się drugie doniosłe przykazanie moralne dla pedagoga--badacza. Zmiany projektowane i dokonywane muszą być zmianami dla dobra dziecka, z uwzględnieniem dobra konkretnego człowieka. Nie uszczuplając niczyich praw i słusznych uprawnień, mają poprawić błędy i niedociągnięcia, ulepszyć warunki życia i rozwoju.

Pojawić się tu może konflikt dobra indywidualnego z interesem instytucji lub grupy. To jest wielki problem. Problem ten rozstrzygnąć może tylko wiedza, mądrość i wrażliwość pedagogiczna.

Te dwa postulaty etyczne mają charakter wskazań kierunkowych, generalnych zasad, które wyrażają humanistyczny charakter pedagogiki, nie tolerują relatywizmu moralnego są kategoryczne w swoim rygoryzmie.

Nie wyczerpują one jednak całej, złożonej materii etycznych wymogów i ograniczeń, jakim poddać się winien badacz i jakim sprostać muszą badania w pedagogice. Bardzo pouczającego przykładu regulacji etycznych

dostarcza kodeks etyki nauczycielskiej wydany w 1997 r. przez Polskie Towarzystwo Nauczycieli (Apostolicum, Ząbki 1997, wyd. III poprawione). Kodeks zawiera preambułę, przyrzeczenie nauczycielskie, zasady ogólne etyki nauczycielskiej oraz zasady szczegółowe etyki nauczycielskiej. W tej ostatniej części zawartych jest pięć rozdziałów: I. Nauczyciel wobec ucznia, II. Nauczyciel wobec pracowników oświaty, III. Nauczyciel wobec swoich praw i obowiązków, IV. Nauczyciel wobec nauki, V. Nauczyciel a społeczeństwo.

Zespół opracowujący Kodeks pod kierunkiem Pani Zofii Chomczyk konsekwentnie używa pojęcia nauczyciel mimo, że kontekst wskazuje również na badaczy, uczonych, twórców. Jest to więc użycie nazwy nauczyciel w rozumieniu uniwersalnym, w którym mieści się także pojęcie mistrza, przewodnika. Uważam, że to bardzo udany zabieg językowy wzbogacenia konotacji pojęcia „nauczyciel” o zasadne dopełnienie treściami, które tradycja i kultura temu zawodowi przez wieki istnienia przypisała. Budzi także wielkie uznanie okoliczność uniknięcia przez twórców kodeksu jakichkolwiek ideowych deklaracji i związków, poza wyraźnie eksponowanym humanizmem. Oto dyrektywy pod adresem „nauczyciela” - badacza, nauczyciela „uprawiającego naukę”:

1.    Nauczyciel, bez względu na okoliczności, ma obowiązek głoszenia i bronienia prawdy w nauce.

2.    Nauczyciel ma obowiązek przekazywania uczniom i studentom swojej wiedzy zgodnie z prawdą naukową i z własnym sumieniem.

3.    Nauczyciel powinien ujawniać i prostować wszelkie błędne informacje naukowe podawane do publicznej wiadomości.

4.    Nauczyciel, korzystając z cudzych dzieł, opracowań i badań powinien być w zgodzie z prawem autorskim i dobrymi obyczajami obowiązującymi w pracy naukowej.

5.    Nauczyciel winien przestrzegać zasady wolności w prowadzonych badaniach naukowych oraz w głoszeniu własnych poglądów. Badania naukowe, które naruszają zasady etyczne oraz godność i życie człowieka są niemoralne i niedopuszczalne.

6.    Nauczyciel zapoznający się z najnowszymi osiągnięciami w nauce powinien odnosić się do nich z umiarem, krytycyzmem oraz odpowiedzialnością, wprowadzając do swojej pracy tylko te innowacje, które służą realizacji celu, jakim jest pozytywny rozwój moralny, duchowy, intelektualny i fizyczny ucznia oraz studenta.