DSC05069

BN •lV(be2^^^uV

BN •lV(be2^^^uV

CXW 1

ZAGADNlł MA SZCUtOOLOWt:

_tak2c strtszcieme Ąwoto człowieka porjriwągo i Przemocy _kr(JI kie, dlatcco nwtaa b> jc nazwać skondensowaną wersją ta_{miych ul%VvHON}v jest to zbiór liczący ponad siedemset dystychów. \y'_/a jj jlo _autora Nyybraaycb dwuw MCHty należało nauczyć się _na pa. mice {..do pamięci przykować"). Rzeczą czytelnika jest ich wybór, •and ntctanic i uzvwanic w praktyce. Przy nadarzającej się okazji można wyciągnąć’ z z. ‘ odpowiednie sformułowanie, efektownie podać gotowy wniosek.

ipt.nc^mata krótsze, z przypadłości czasów i rzeczy' zebrane są zaolei zbiorem ośmiozgłoskowych czterowierszy, z których został opatrzony osobnym tytułem. Kolejność czterowierszy jest nieprzypadkowa, tworzą one tematyczne grupy, najczęściej w układzie trójkowym o schemacie: 1) cnota, 2) jej przeciwieństwo. 5) zestawienie cnoty i przeciwieństwa (np. Pokora do gniewu. Gnie* do pokory. Pokora, czy w odwrotnej kolejności: Żywot por-erwy a wszeteczm . H’szeteczny\ Poćciwy).

Na podobnej zasadzie co Apoftegmata krótsze została skonstm-ow ana trzecia część — Apoftegmata poćciwe na osoby rożne. Od poprzednich różni je to, że dialog prowadzą osoby, np.: Król z panem radnym. Pan św iecki do biskupa. Sąsiad z opatem. Ziemianin : dworzaninem. Podskarbi z mytnikiem czy Pan z plebanem. Element dialogowości jest w Apoftegmatach poćciwych najbardziej widoczny. Pytania i odpowiedzi bohaterów są krótkie, często dow -cipne. nawet złośliwe. Sposób konstruowania materii literackiej przypomina dawniejszą Krótką rozprawę, a więc rozpisane na głosy małe scenki obyczajowe.

Czwarta część —- Apoftegmata albo wirszy ki to projekty inskrypcji. Historia inskrypcji sięga czasów starożytnych, była to nem wygodna, bo trwała, forma publikacji. Ryto napisy, które uznano za doniosłe, np. formuły prawnicze, honoryfikacyjne na pomnikach i nagrobkach czy imiona bóstw “». Inskrypcje wykonzy-

^{F Gry}-

stywano także w religijności prywatnej, służyły one również celom macicznym. Napis, który pełnił funkcję mformująco-ochronna ma długą historię, również w Polsce (np. inskrypcje na mieczach) Napisy na budynkach zachęcały do wejścia lub przed nim ostrzegały, niekiedy stanowiły element architektonicznego detalu. Praktyka umieszczania napisów na ścianach i kominach była powszechna, o czym św iadczy wiersz Anonima Protestanta Do tego. co czedł w którym autor poleca płody swojej Muzy:

Jeśliś chciał wierszów. mogłeś ich mieć dosyć.

Jedno byle tychli dwóch mistrzów poprosić.*

Kochanowskiego. Mikołaja Reja.

Sie omyliłaby cię w nich nadzieja.

Boby tam były mądre i ozdobne.

Twoich nowych ścian prawic dobrze godne

Apoftegmata albo wirszyki wpisują się u nurt inskrypcji sentencjonalnych. Ich podstaw ową cechą jest użyteczność. Praktyczne podejście do otaczającego świata przejaw iało się także w dostrzeżeniu i docenianiu waloru w ieloftmkcyjności rzeczy. Apoftegmata albo wirszyki stanowią najpełniejszy wyraz takiego myślenia. Napisy spełniały rozmaite funkcje, służyły moralności przez stałe przekazywanie zalecenia etycznego; były ozdobą przedmioów. na których je umieszczano; stanowiły' zabezpieczenie rzeczy lub osób. które tych przedmiotów używały, przed złem: kradzieżą, napaścią, grabieżą, pożarem czy „złym okiem”. Rejowe napisy były popularne, o czym świadczą i dziś znajdowane przedmioty z umieszczonymi na nich cytatami z Apoftegmatów

101

M. G ł o s e k. A. N a d o 1 s k i. Sfiecze średniowieczne z ziem polskich, Łódź 1970; M. G ł o s e k. Znaki i napisy na mieczach średniowiecznych w Polsce, Wrocław 1973.    ......

¹⁰² Cytat za: Anonima Protestanta XVI wieku erotyki, fraszki, obrazki.

epigramaty, z rękopisu wydał 1. Chrzanów ski, krakow 1903. s. 14 .

i» z. Gloger (Encyklopedia staropolska. Warszawa 19 4. t. s. s. 172 i n. oraz 253 i n.) zamieścił przykłady inskrypcji wyrytych nai łyżkach. stw ierdził również, że niektóre z nich zostały ułożone przez . likota-