DSC05389

2. Idee pedagogiczne oraz możliwości techniki a ewolucja budynku szkolnego w latach 1900>1980

2.1. Wprowadzenie

Przemiany, które zaczęły zachodzić na przełomie XIX I XX wieku wżyciu społecznym krajów europejskich stały się silną inspiracją dla rozwoju budownictwa szkolnego. W okresie tym pojawiły się nowe wymagania odnośnie kształcenia, związane z procesem przeistaczania tradycyjnej szkoły, nazywanej często „szkołą zamkniętą", w „szkołę otwartą". Zadaniem pierwszej z nich było kształcenie według nienaruszalnych wzorców, podporządkowanie jednostki społeczeństwu i państwu. Druga ma przygotować młodego człowieka do życia we współczesnym społeczeństwie, w warunkach demokracji. W artykule U podstaw edukacji otwartej prof. Władysław Puślecki¹² dokonuje porównania „edukacji zamkniętej" i „edukacji otwartej”. W „edukacji zamkniętej" istotną rolę spełniają sztywne dyrektywy związane z relacją zewnętrznie narzuconego systemu wartości, wyartykułowanego w celach dydaktyczno-wychowawczych, które są wspierane rozbudowanym programem nauczania,¹³ W edukacji otwartej wszystkie jej składowe są otwarte na inność (...), cele są ukierunkowane na tworzenie demokratycznego społeczeństwa otwartego,¹⁴ Zastosowana terminologia nawiązuje do książki K.R. Poppera Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie.¹⁵

Proces przeistaczania się tradycyjnej szkoły w „szkołę otwartą", znalazł odzwierciedlenie w układzie funkcjonalno-przestrzennym budynku szkolnego. Jego kształtowanie zaczęło przebiegać zgodnie z nowymi wymaganiami dotyczącymi warunków zdrowotnych, z wykorzystaniem możliwości, jakie stworzyła rozwijająca się technika. Inspiracją dla stosowanych rozwiązań stały się koncepcje pedagogiczne, zwane „nowym wychowaniem”.

2.2. Tradycyjny układ funkcjonalno-przestrzenny budynku szkolnego

Od końca XIX wieku oświata zaczęła odgrywać coraz większą rolę w życiu społecznym krajów europejskich. Jej upowszechnienie miało stać się lekarstwem na niehigieniczne warunki życia w nadmiernie zatłoczonych miastach przemysłowych. Początkowo nauczanie publiczne odbywało się w fabrykach, w których zatrudniane były dzieci lub w kościołach. Dopiero później na szeroką skalę zaczęło się rozwijać budownictwo szkolne.

W tym czasie pojawiły się koncepcje pedagogiczne, które stały się podstawą opracowania nowych ustaw prawnych. W drugiej połowie XIX wieku w wielu krajach wprowadzono powszechny obowiązek nauczania podstawowego. Wykształcenie zaczęło zyskiwać charakter pragmatyczny. Wzrosło zainteresowanie szkolnictwem średnim, które przygotowywało do wykonywania zawodu i otwierało drogę na studia wyższe. W związku z tym pojawiła się konieczność budowy nowych obiektów szkolnych. W Europie opracowano przepisy dotyczące inwestowania w oświatę oraz nowe ustawy

¹²    W. Puślecki: U podstaw edukacji otwartej [w:] J. Piekarski, B. Śliwerski (red.): Edukacja alternatywna. Nowe teorie, modele badań i reformy, „Impuls”, Kraków 2000, s. 173-193.

¹³    ibidem, s. 175.

¹⁴    ibidem, s. 181.

¹⁵społeczeństwo magiczne, plemienne czy kolektywne nazywam (...) społeczeństwem zamkniętym, a społeczeństwo, w którym jednostka ma prawo do osobistych decyzji — społeczeństwem otwartym, K. R. Popper: Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie. Wysoka fala proroctw: Urok Platona, PWN, Warszawa 1993, s. 197.

11