skanuj0021

uczyciell, pedagogów oraz wychowawców. Teorio le to pewne zbiory przekcl nań, nie zawsze usystematyzowanych, ale podporządkowane jakiejś jednej,. In* two identyfikowalnej idei, która właściwie wyznacza naszą, chciałoby się rzedł pedagogiczną osobowość. Te przekonania, sądy i opinie, a także wiadomośfll o faktach ze świata pedagogicznego (na przykład o uczniach), nie zawsze ma«j ją swe obiektywne potwierdzenie w empirii. Ale zgodnie z regułami samopfl Iwierdzających się przepowiedni (o czym mowa będzie za chwilę) działają m k reflektory oświetlające tylko te obszary i zdarzenia, które chcemy zobaczyra Wszystko to może wpływać na interpretację zdarzeń pedagogicznych, a tak£d na wykorzystanie naukowej wiedzy pedagogicznej w praktyce.

Jest wiele źródeł takich ideologii. Obok osobistego biernego i czynnego-doi świadczenia pedagogicznego, społecznych i materialnych warunków, w jakich pracujemy, uwarunkowań osobowościowych, w tym stylów poznawczych, wat*; nym źródłem czy mechanizmem tworzenia się takich osobistych teorii jest spcl sób myślenia, w którym dominuje poszukiwanie wyłącznie tego, co potwierdzi nasze założenia i żywiony obraz rzeczywistości.

Dwa rodzaje myślenia mogą być przyczyną braku krytycyzmu wobec wczH śniejszych założeń: myślenie magiczne oraz myślenie mityczne. Zawarte w niolfl sposoby interpretacji otoczenia nie tylko utrudniają nam poszukiwanie istot* nych związków w rzeczywistości pedagogicznej, ale wręcz decydują o konstru*i owaniu wiedzy pedagogicznej na podstawie osobistego doświadczenia.

Myślenie magiczne jest alogiczne. Pojawia się ono tam, gdzie brakuje racjonflffl nego wyjaśnienia zdarzeń (z różnych przyczyn - obiektywnych, ale i subiektywni nych, na przykład niechęci do czytania literatury pedagogicznej i psychologie/* nej). Polega na zestawianiu zjawisk w związki przyczynowe, których w żadefl racjonalny sposób nie można uzasadnić. Przykładem myślenia magicznego jest wiara, że opisując pracę nauczyciela w kategoriach mesjanistyczno-mistyoB nych skłonimy go do solidniej pracy. Takie sformułowania, zwłaszcza ze strony administracji szkolnej, traktuje się często jako czynnik sprawczy, dzięki którfll mu dowartościowany nauczyciel będzie pracował rzetelnie i pomimo niskich zarobków pozostanie w zawodzie. Łatwiej opowiadać o ogromnym znaczenia zawodu nauczycielskiego dla przyszłości kraju i łudzić się, że w ten sposób za-1 chęci się młodych ludzi do podjęcia pracy nauczyciela i wykonywania jej aż do emerytury, niż stworzyć zdrowe mechanizmy płacowe. Faktycznie, świadomi* lub nie, używa się innych mechanizmów, aby zatrzymać nauczycieli, płacąc jak najmniej.

Jako ilustrację przytoczę pewien eksperyment, o którym przeczytałem daw*] no temu w książce z psychologii społecznej. Oto zaproszono grupę studentów] do wykonywania pewnej pracy. Praca była paskudna i pod względem warunków, i pod względem przedmiotu. Każdy mógł opuścić pomieszczenie po wy- ] konaniu przydzielonej mu pracy. Przy wyjściu każdy otrzymał jakąś gratyfikację finansową: niektórzy relatywnie mało, inni relatywnie dużo. Wychodzących*! zobowiązywano, by nie mówili następnym kandydatom do pracy, że jest nieprzyjemna. Po jakimś czasie zapytano te osoby, co rzeczywiście myślały o wyk< mywanej pracy. Która grupa miała lepsze mniemanie o wykonywanej pracy? Tuk. osoby, które otrzymały sowite wynagrodzenie wypowiadały się bardziej krytycznie. Te zaś, które otrzymały stosunkowo niewielką zapłatę, nie były tak krytyczne: robota nie była zła! Wniosek wydaje się jasny: za duże pieniądze moż-iki kłamać, za małe trzeba zmieniać poglądy!

Jak łatwo zauważyć, takie myślenie - myślenie magiczne - daje pozorną kontrolę nad zjawiskami. Nie podlega ono falsyfikacji, a jedynym argumentem Jest zwykle wiara lub osobiste przekonanie. Innym przykładem może być wiara w skuteczność słownych pouczeń albo ocen niedostatecznych jako generalnie Skutecznych instrumentów motywowania do uczenia się. it Myślenie mityczne to inaczej myślenie spekulatywne; dwa zjawiska mają pozostawać w stosunku do siebie w związku logicznym, a nawet można wska-Kuć, które jest następstwem którego. W rzeczywistości jest to związek pozorny, wyspekulowany. Talent pedagogiczny na przykład bywa często podawaną przyczyną efektywności oraz sprawności nauczycielskiej. Podczas gdy naprawdę czynnikiem decydującym o sukcesach jest z zasady ciężka praca. Bardzo łatwo twierdzić, że ktoś ma talent pedagogiczny i że to tłumaczy jego sukcesy. Gdybyśmy jednak doszli do wniosku, że to dzięki wytrwałej pracy ktoś jest doskonałym nauczycielem, to skazalibyśmy siebie na kroczenie tą samą drogą żmudnego wysiłku. Czasem zatem łatwiej powiedzieć: wybitnie zdolna, ma talent, i Gdy na pytanie, dlaczego w polskich szkołach uczniowie siedzą w rzędach wzdłuż dłuższego boku sali lekcyjnej, odpowiadamy: „bo światło pada z lewej Itrony” - to jest to właśnie przykład myślenia mitycznego. Takie myślenie odciąga od poszukiwania faktycznej przyczyny: zasady nauczania frontalnego i centralnego miejsca nauczyciela na lekcji. Takie myślenie nie sięga zwykle istotnych cech zjawisk i procesów, jest za to oparciem dla różnego rodzaju osobistych, często nieuzasadnionych racjonalizacji, utrudniających dostrzeżenie rzeczywistych przyczyn i wprowadzanie zmian. Takie koncepcje edukacyjne zawierają często zbiór uporządkowanych, niesprzecznych ze sobą twierdzeń, ale są oderwane od rzeczywistości, mogą funkcjonować niejako niezależnie od niej.

Oba rodzaje myślenia, łącząc się w działaniach pedagogicznych, mogą skutecznie blokować uczenie się na podstawie praktyki i utrudnić tworzenie osobistych, ale obiektywnie efektywnych teorii pedagogicznych, które można by poddać krytycznej refleksji i modyfikacji.

Wybrane nauczycielskie ideologie pedagogiczne

Spróbuję teraz przedstawić kilka ideologii, czyli osobistych teorii pedagogicznych, które sformułowałem na podstawie własnych doświadczeń. Materiał zaczerpnąłem zarówno z refleksji nad sobą samym i refleksji nad własnymi interpretacjami tego, co kiedyś robiłem i co robili inni, jak i z wielu luźnych rozmów i dyskusji z nauczycielami; do dziś wdzięczny im jestem szczerość. Omówię tylko niektóro kategorie ideologii pedagogicznych. Nie są to kategorie