DSCF6180

U niektórych owadów, np. rusałkowatych (NpmphalM pierwszej pary uległy redukcji. Są one krótkie, gęsio owjo_s% i funkcjonują jako narządy zmysłów dotyku oraz smaku. $ jp^ rakowatych (Tcttigmiidae} i świerczczowatych (Gtyllidae) „_a ji niach pierwszej pary odnóży mieszczą się otwory narządów wych, tzw. narządów tympanalnych. U niektórych prostoskrzydf^ np. u szarańczakowatych {Mriiiidiiel na tylnych odnóżach p|||¹ się elementy narządów wydających dźwięki. Wiele błonkoski^ łych na końcu przednich goleni i na pierwszym członie stopy w grzebyki, szczecinki lub kolce, które umożliwiają czyszczenie C2uj. ków i narządów gębowych z pyłku oraz zanieczyszczeń.

UJ. Skrzydło

Owady należą do nielicznych zwierząt, które mają skrzydła (ak¹) służące im do lotu. Skrzydła znajdują się na śród- i zatuło-wiu, na tzw. skrzydłotulowiu (pieroilum). Jedynie u owadów pierwotnie bezskrzydłych (Apteiygota) skrzydła nie występują. U niektórych owadów uskrzydlonych (Pteiygata) może wystąpić wtórny brak skrzydeł, np. u niektórych pokoleń mszyc Upliidohki), ale nie jest to zjawisko częste, Skrzydeł nie mają owady prowadzące pasożytniczy tryb życia, takie jak wszoły i wszy (Phlhiraplera), pchły (Siphorapim) i pluskwy {Giwer), a również niektóre kasty owadów żyjących społecznie. U niektórych owadów skrzydła mają osobniki tylko jednej pici, np. samice czerwców (Coccoidea) są ich pozbawione. Czasami skrzydła występują w formie szczątkowej, np. u samicy piędzika przedzimka [Opmphtmi ImimitĄ znamio-nówki starki (Ongw antiifiia) i u niektórych przylżeńców (Thysa-

d M

i. Morfologia owadów

m 93

nti/ili-m). U muchówek (/)//>rera) i u snmcńw c/erwców naMapHa redukcja drugiej, a u wochlor/oakrzydłych (StrtffnIprtrra) pierw »/c| pory skrzydeł do I/w przczmianek (óo/lrm). U cHrra»/i.vy / r«»-dz.iny biegaczowarych (C'arabidaeJ i niektórych ryjkowcem Mych (Curciilio>tinae'i zanik ly zupełnie skrzydła błoniaste drugiej pary.

U niektórych gatunków karaczanów (Blaltoclcci} występują formy uskrzydlone, ze skróconymi skrzydłami lub pozbawione skrzydeł.

Skrzydła powstały jako boczne fałdy powłoki ciała i sit dwuwarstwowe. Pomiędzy górną a dolną warstwą skrzydła znajdują sic schitynizowane kanaliki, tzw. żyłki (want’). Do Żyłek wpływa hcinolimln. dzięki której owad rozprostowuje skrzydła. Dzieje się to po wyjściu owada z poczwarki. w wypadku owadów przechodzących przeobrażenie zupełne (holometabalia). lub po ostatnim linieniu, po którym pojawia się owad dorosły w przeobrażeniu niezupełnym (htrmim&tabolia). Do żyłek dochodzą również nerw y i tchnwki. Żyłki wzmacniają skrzydła, tworzą rodzaj rusztowania i powodują to. że skrzydła wytrzymują opór powietrza w czasie lotu. Te. które odchodzą od nasady skrzydła, noszą nazwę żyłek podłużnych lub głównych, n te. które łączą je określa się jako poprzeczne (yeńulae). Bardzo często żyłki podłużne rozgałęziają się na kilka gałęzi, maksymalnie do pięciu, i tworzą w ten sposób kilka sekcji.

słupek płeuratny

płytki aksyłlarne

Pierwotne owady miały trzy pary skrzydeł przytwierdzone nieruchomo do każdego segmentu tułowia. W dalszym rozwoju ewolucyjnym wytworzyło się ruchome połączenie skrzydeł z tułowiem i nastąpiła całkowita redukcja skrzydeł na przed tułowiu. Skrzydło połączone jest ruchomo z tułowiem przy pomocy błony stawowej pomiędzy tergitem i pleurytem na śród- oraz zatułowiu (ryc. 20). Skrzydło z. tergitem łączy się za pomocą dwóch wyrostków przedniego i tylnego, natomiast z pleurytem przez słupek plcuralny {colurnella). który jest zakończeniem szwu płeuralne-go. Słupek stanowi podporę dla skrzydła i powoduje, że skrzydło tworzy dźwignię dwuramienną. o ramionach nierównej długości. Rumię długie to część skrzydła leżąca poza słupkiem, ramię krótkie to mały odcinek skrzydła od jego podstawy do słupka. W błonie stawowej u podstawy skrzydła mieści się szereg małych płytek .stawowych, do których należą cztery płytki aksyllarne (axi//arici) i dwie płytki środkowe (laminact mediales). Wzmacniają one podstawę skrzydła między tergitem tułowia a nasadową częścią żyłek.