DSCF6709

Dwucjtoncw* stopy wszystkich odnóty zakończono sq przylgaml (stąd pochodu polsko fMŁ.-wa rzędu). które jwtnak oglądać molna fedynie pod dutym powiększeniem mikroskopu na specjalnie wykonanym preparacie. Pod względem budowy odwloką i fogo przydatków dzielimy przyiłeńce na dwa podrzędy:

1. PrzyUeóce pokładołkowe (Terebrant/a). których samfeo mają wciągaine pokładełko. a odwłok samca zakończonyjest stożkowato oraz

2. Przyfżertce rurkowe (Tubulifera). których samice sq pozbawione poWacfcłkn. a odwłok u obu pici wyclągnlętyjest w rurko (ryc. 87).

Wymieniona podrzędy różnią się ponadto Innymi jeszcze cechami morfologicznymi.

Przechodzą przeobrażenie niezupełne. Przylżcńcc żyją na roślinach, często wewnątrz kwiatów i kwiatostanów, zwłaszcza z rodzin złożonych (Asteraceae). w pochwach liściowych traw (np. zbóż), rzadziej na grzybach, pod korą I w ściółce (głównie gatunki drapieżne). Jednym z najpospolitszych w naszym kraju gatunków przytfartców jest Franklinielia intonsa Tryb. (Terebrantia). spotykany powszechnie w koszyczkach mniszka lekarskiego. Jest to grupa owadów obszerna gatunkowo, których oznaczane i obserwacje dostępne są jedynie specjalistom.

5.20. Chrząszcze (Coleoptera)

Liczba gatunków -Wielkość -Tryb życia —

ponad 6000 w Polsce i ponad 350 000 w świecie od 0,4 do 75 nun

Występowanie -Wymienione gatunki -

Osobłiwaśd-

bardzo mocno zróżnicowany i często odmienny w poszczególnych rodzinach chrząszczy w różnorodnych typach siedlisk biedronki, jelonek rogacz, tycz, kałużnice, iskrzy k, świetlik, liszkarz tęcznik, biegacz złoty, kruszczyca złota wica, kusokrywka większa, omięk, wołki, Typhóeus typhoeus, koziorogi, oleice, pokątniki, kukzanki. topień, nadobni ca alpejska, kurtki, chrabąszcze, jeziomica, strangałie, zmorszniki chrząszcze z rodziny świetlikowa tych emitują pulsujące światło

Cechy charakterystyczne — obecność twardych, mocno zesklerotyzowanych pokryw, gryzący aparat gębowy.

Jest to‘ najliczniejszy gatunkowo oraz jeden z najbardziej zróżnicowanych pod względem pokroju dala. rozmiarów, barw i trybu żyda rząd owadów kijowych. Jednak | pomimo różnorodności form. prawie wszystkich jego przedstawicieli cechuje wyraźnie

jednolity, ogólny model budowy ciała (ryc. 88 a. b). Od strony grzbietowej można u nich wyróżnić dużą głowę, zaopatrzoną z przodu w silnie rozwinięty gryzący aparat gębowy, duży przedtułów. osłonięty przeważnie szerokim, tarczowatym praedpleczem oraz płasko ułożone, niekiedy silnie wypukłe pokrywy (przekształcone skrzydła pierwszej pary), osłaniające od góry pozostałą część tułowia z odwłokiem. Długość ich ciała waha się od 0,4 mm u piórkoskrzydłych Ptiliidae do 75 mm u jelonka rogacza Luca-nus cervus L„ największego europejskiego przedstawiciela tego rzędu.

Ciało chrząszczy jest najczęściej wydłużone l przeważnie nieco grzbieto-brzusznie spłaszczone, o zarysie owalnym. Niekiedy jest ono wąskie i znacznie wydłużone (np. u kusakowatych Staphylinidae i wielu kóżkowatych Ceraftibycidae). wrzecionowate (u sprężykowatych Elateridae) lub klinowate (u bogatkowatych Buprestidae). Wiele jest także form krępych, na grzbiecie silnie wypukłych (np. biedronkowate Coccineilidae, gnliikowate Hlsteddae, ryjkowcowate Curculionidae, żukowate Scarabaeidae i większość stonkowatych Chrysomelidae). Gatunki żyjące pod korą są często silnie grzbieto-brzusznie spłaszczone (np. zgniotkowate Cucujidae) lub walcowate (np. komlkowate Scołytidae), natomiast aktywnie pływające mają ciało opływowe i po bokach mocno grzbieto-brzusznie spłaszczone (np. pływąkowatę Dytiscidae, krętakowate Gyrinidae. kałużnlcowate Hydrophilidae).

Większość chrząszczy pokryta jest twardym oskórtoem (kutikulą), sprawiającym wrażenie mocnego pancerza (zwłaszcza u żuków, pływakowatych, biedronkowatych, stonkowatych, większości biegaczowatych i dużych form kóżkowatych). Jednak często spotykane są gatunki o delikatnej i miękkiej kutikuli (np. omomiłkowate Cantharidae, świetlikowate Lampyridae, oieicowate Meloidae).

Głowa duża, przeważnie masywnie zbudowana, prognatyczna. u większości gatunków całkowicie widoczna od strony grzbietowej. Tylko u nielicznych chrząszczy podgięta częściowo lub całkowicie pod płytkę przedplecza (zwłaszcza u kaptur-nikowatych Bostrychidae, komikowatych, świetlikowatych, biedronkowatych, stonkowatych i niektórych omarlicowatych Silphidae). Górna, przeważnie szeroka i czasem tarczowato spłaszczona powierzchnia głowy, zaopatrzona jest niekiedy w stożkowate guzki (np. u żuków Geótrupeś spp. i pługów Aphodius spp.) lub długie i zakrzywione rogi (np. rohatyniec nosorożec Oryctes nasicornis L oraz niektóre inne gatunki źukowatych). Swoistą budową głowy wyróżniają się przedstawiciele rodziny ryjkowco-watych, u których jest ona przeważnie znacznie wydłużona i zróżnicowana, na szeroką część nasadową oraz najczęściej bardzo wąską i wielokrotnie dłuższą część dystalną, z bocznie położonymi czułkami i apikalnym aparatem gębowym.

Duże i wypukłe oczy złożone osadzone są po bokach głowy i tylko u nielicznych form zachodzą na jej grzbietową powierzchnię (np. u niektórych kóżkowatych). Wyjątkowo u polujących aktywnie na powierzchni wody krętakowatych, oczy rozdzielone są całkowicie wyrostkiem głowy na część górną („oko górne') i dolną („oko dolne"). Przyoczek prawie zawsze brak.