DSCF6811

N]

»9ł !

D

r

r

r

r

o.

h

u

3.

Jid

r

Ł

P

[Zadanie, która stawia!przed sobą Śtienne-Louis Boullśe. znakomicie ilustruje projekt mauzoleum Izaaka Newtona z 1784 roku. Ogromna tulą średnicy około 150 metrów, miale mieścić na samym dole symboliczny grobowiec twórcy teorii grawitacji - w tym miejscu kosmiczna oi przebija sztuczną kulą łącząc ją z kulą ziemską W centrum sferycznej budowli jaskrawe źródło światła, otoczone metalowymi pierścieniami, symbolizowało Słońce z naszym układem planetarnym. Światło płonęło tylko w nocy. rozświetlając kosmiczny model W dzień do wnętrza czaszy miały wpadać promienie przez otwory wycięte w powierzchni kuli tak. aby dawały gwiezdną mapę nieba. Ta gra dwóch kosmosów - prawdziwego i sztucznego - jest najbardziej przejmującą cechą szalonych projektów tego romantyka

ckie aspiracje narodowe. We wcześniejszych pracach tego architekta, zwłaszcza w monachijskiej Gliptotece (1816-1830), widoczne są w konstrukcji wpływy Jeana--Nicolasa-Louisa Duranda (1760-1834), a w ornamentach ślady francuskiego empire’u. Gliptoteka była pierwszym klasycystycznym budynkiem wzniesionym przy Kdnigsplatz; rozbudowywany przez prawie pięćdziesiąt lat, został uzupełniony przez Klenzego w latach 1846-1863 monumentalną kolumnadą Propylejów. Hołdem złożonym Grecji jest również petersburski Ermitaż (1839—1849) oraz Ruhmeshalle w Monachium (1843— 1853).

Grecką prostotę i powagę znajdujemy też w wielu dziełach najwybitniejszego z niemieckich architektów pierwszej połowy XIX wieku, Karla Friedricha von Schinkla (1781-1841). Edukację odebrał w nowo założonej berlińskiej Akademii Architektury oraz u Friedricha Gilly, którego ślady architektonicznych wizji odnajdujemy w jego późniejszej twórczości. Jednak aż do roku 1815 Schin-kel przede wszystkim zajmował się malarstwem i zyskał reputację artysty tworzącego w duchu romantycznym. Drugim jego zajęciem była scenografia teatralna. Nieliczne projekty architektoniczne pochodzące z tego okresu utrzymane były w stylu neogotyckim.

Właściwą karierę architekta rozpoczął Schinkel w roku 1816, od razu okazując, że swym rozumieniem tektoniki i stylu przewyższa znacznie pozostałych niemieckich architektów tego okresu. Niezwykle proste w formie, tematem sięgające heroicznych planów architektów rewolucyjnych, są jego projekty wartowni w Berlinie (1816-1818). Ich pierwsza wersja przewidywała zastosowanie filarów, które wraz z ciężkimi, przypominającymi postumenty skrzydłami nadawały całości charakter struktury złożonej prawie wyłącznic z prostopadłościanów. Ostatecznie jednak Neue Wachę wzniesiono z użyciem kolumn do ryckich, które są tu zresztą jednym z najszlachetniejszych przykładów zastosowania tego stylu. Posługiwanie się pełnym repertuarem form, nawet tak skodyfikowanych jak klasycy styczne, nie przesłaniało jednak nigdy Schinklowi ani problemów strukturalnych, ani funkcjonalnych. Harmonia stylu, tektoniki i funkcji jest szczególnie dobrze widoczna w berlińskim teatrze (1819-1821). Spiętrzenie brył nie kłód się tu wcale z proporcjami jońskiego porządku. Podziały ścian podtrzymują charakter antycznej świątyni, a zarazem nadają rytm ciągom dużych okien, dobrze oświetlających wnętrza. Proste, ciężkie elementy ścian widowni są śmiało

Oświecenia Nie szukajmy związków Boullśe z klasycyzmem przef antyczne porządki W jego architekturze wizja starożytności to znajdowanie heroizmu we współczesnych czasach i nadawanie mu patosu i wymiaru antycznej tragedii ]

zestawione z delikatnie zaprojektowanymi żeliwnymi podporami lóż i galerii. Podobną perfekcję osiągnął Schinkel we wzniesionym w latach 1824-1828 Altes Museum w Berlinie. Formy neoklasyczne wydają się tam absolutnie naturalnym dopełnieniem architektonicznej konstrukcji. Również i w innych swych dziełach, zarówno klasycystycznych jak utrzymanych w stylu neogotyckim czy tak zwanym Rundbogenstil, zachował Schinkel to harmonijne połączenie logiki konstrukcji i formy. W trzeciej dekadzie dziewiętnastego wieku odchodzenie od wzorów antycznych jest zresztą zjawiskiem powszechnym. W swej późnej fazie neoklasycyzm reprezentuje już tylko jedną z możliwości stylistycznych, jakie oferuje pluralizm tej epoki.

Klasycyzm wywarł wpływ również na niemiecką urbanistykę. Wspominaliśmy już monachijski Kdnigsplatz, którego zabudowa była realizowana przez lat kilkadziesiąt. Wcześniej jednak rozwiązanie takie pojawiło się w Karlsruhe: architekt Friedrich Weinbrenner (1766-1826) dokonał tam na początku XIX wieku kompleksowej przebudowy miasta z barokowego na klasycystyczne, uzyskując założenie mniej może monumentalne niż Petersburg, za to bardziej spójne. Najbardziej charakterystyczne jest rozwiązanie rynku (1804-1824). Weinbrenner zastąpił dawny barokowy, zaokrąglony plac prostokątem, wzdłuż jego dwóch boków wzniósł parę podobnych, choć nie identycznych budowli, skierowanych do siebie monumentalnymi, klasycystycznymi fasadami: ratusz i kościół ewangelicki. Geometryczna czystość tego założenia została podkreślona piramidą wzniesioną w 1823 roku

57