DSCN1686

Dyfuzja odpowiedzialności 35

nuje się zazwyczaj wielostopniowo. Najpierw przejmowana jest ona przez pojedyncze osoby, „agentów zmiany", a dopiero za ich pośrednictwem - po wypróbowaniu -rozprzestrzenia się dalej i trafia do osób ‘ nastawionych bardziej nieufnie, stanowiących zwykle większość (zob. [E.M. Rogers 1983]). Na tej podstawie w danej społeczności wyodrębnić można różne kręgi społeczne - od entuzjastów zmian, do osób odrzucających daną nowość i czynnie się jej przeciwstawiających. Jeśli w kręgu entuzjastów znajdą się liderzy danej zbiorowości -osoby cieszące się wysokim autorytetem -prawdopodobieństwo akceptacji danej innowacji oraz tempo jej przejęcia stają się wyższe.

Niekiedy, odwołując się do koncepcji tzw. opóźnienia kulturowego Williama F. Ogbuma, wskazuje się, że innowacje techniczne szybciej się rozprzestrzeniają i są łatwiej akceptowane niż innowacje w sferze kulturowej. Stwierdzenie takie nie jest jednak zasadne - można wskazać wiele przykładów w różnych okresach historycznych, dowodzących słuszności tezy przeciwnej (dokładniejsze uzasadnienie zob. [P. Soro-kin 1928, s. 741-746]).

Procesy dyfuzji kulturowej wywołują nie tylko pozytywne następstwa; często prowadzą do dezorganizacji lub nawet dezintegracji i rozpadu niektórych zbiorowości. Szczególnie widocznym tego przejawem są procesy destrukcji zachodzące w obrębie tzw. społeczności przedpiśmiennych, spowodowane kontaktem z cywilizacją Zachodu. (A.S.)

Zob. globalna wioska, innowacja, kulturo, kultura masowa, moda. naśladownictwo, plotka, porządek społeczny, przedsiębiorczość, zmiana społeczna.

Literatura:

Kalz E., Levin M.L., Hamilton H., 1976, Tradycje badawcze w dziedzinie dyfuzji innowacji (w:| Teoria rozwoju społecznego. Wypisy, pod red. R, Dyoniziaka, AE w Krakowie, Kraków.

Rogers E.M., 1983, Diffiaion of Inntmuions, Frec Press, New York.

Sorakin P.. 1928, Conletnporary Soćiológical Theories. Harper and Brothers, New York, London.

Dyfuzja kulturowa, zob. dyfuzja, moda, zmiana społeczna.

Dyfuzja odpowiedzialności, proces rozproszenia poczucia odpowiedzialności występujący w obrębie zbiorowości społecznej skupionej przestrzennie, którego rezultatem jest brak udzielenia pomocy osobie znajdującej się w potrzebie.

Hipoteza o występowaniu dyfuzji odpowiedzialności pojawiła się przy próbie wyjaśnienia zjawiska tzw. znieczulicy społecznej, czyli obojętności innych osób na krzywdę jednostek znajdujących się w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Szczególnie istotna jest tu okoliczność, że udzielenie pomocy nie następuje nawet wówczas, gdy nie wymaga żadnego wysiłku, nie wiąże się też z osobistym zagrożeniem. Faktem, który zapoczątkował badania nad znieczulicą społeczną, była obojętność lokatorów dużego budynku na zabójstwo kobiety, która broniąc się przed zabójcą, przez długi czas (ok. 30 minut) wzywała pomocy. Przeprowadzono serię eksperymentów aranżując sytuacje wymagające udzielenia pomocy (zob. [E. Aronson 1987, s. 69—77]). W ich wyniku ustalono, że brak reakcji ze strony otoczenia jest następstwem procesu dyfuzji odpowiedzialności - każda z osób sądzi, że skoro świadkiem danego zdarzenia jest tak duża liczba osób, to ktoś już na pewno udzielił stosownej pomocy, powiadomił pogotowie ild, W efekcie nikt nie podejmuje tych działań i dochodzi do tragedii. Stwierdzono, że najistotniejszym czynnikiem warunkującym reakcje braku pomocy w takich sytuacjach jest „możliwość ucieczki”, a więc możliwość oddalenia się z miejsca zdarzenia. W przypadku gdy jest to niemożliwe -pomoc jest udzielana. Samotni świadkowie podejmują o wiele częściej interwencję w sytuacjach wymagających pomocy niż