DSCN1696

Elita 45

Uznanie kogoś przez ogół za uczestnika elity opiera się na fakcie, że ktoś posiada walory, które go do tej elity kwalifikują. Włączając ludzi do elity kierujemy się własną oceną, opartą na naszych przekonaniach. „Ale ocena ta wypływa z uznania pewnego faktu obiektywnego, z istnienia niezależnej od naszego przekonania jakiejś zasady klasyfikacji. (...) Dla Pareto elita jest przede wszystkim zjawiskiem rzeczywistym, niezależnym od naszych ocen. Ktoś jest członkiem elity nie dlatego, że go za takiego uznajemy, lecz uznanie nasze płynie stąd, że jest on członkiem elity.

Wejście do elity jest rezultatem procesu selekcji odbywającego się w społeczeństwie. Zdolniejsi stają na miejscu pierwszym, mniej uzdolnieni czy słabsi muszą zadowolić się dalszymi. Oczywiście wyraz «zdol-ny» musi być tu rozumiany w bardzo szerokim znaczeniu. Sam fakt posiadania np. talentu nie wystarcza, gdy chodzi o «elitę rządzącą?; Tutaj umiejętność rządzenia społeczeństwem nie może być rozumiana tak samo jak np. umiejętność gry na skrzypcach. W obrębie elity rządzącej niekoniecznie znajdują się najlepsi, najzdolniejsi, najbardziej kompetentni. Działa tu selekcja znajdująca swą podstawę w paru czynnikach.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że Pareto kpił z postulatu umieszczania na miejscach kierowniczych tzw. ludzi kompetentnych. (...) Kompetencje, rozumiane jako wykształcenie specjalnego rodzaju lub bogactwo, same przez się nie są jeszcze źródłem autorytetu, który osiąga się w inny sposób. Postulat wyboru nąjkompclentnicj-szych nic nie mówi. Częstokroć najlepsze wyniki były osiągane przez jednostki «nie-kompetentne», przez tzw. dyletantów, którzy jednak dzięki zdolnościom specjalnego rodzaju lub po prostu dzięki pomyślnym dla siebie okolicznościom zewnętrznym osiągali jak najlepsze rezultaty.

Najpowszechniejszą podstawą selekcji, występującą prawie we wszystkich epokach i w przeważającej liczbie znanych nam cywilizowanych społeczeństw, są dochody.

rozłożenie bogactw w społeczeństwie. (...) Majątek jest więc jedną z podstaw selekcji: posiadanie go jest ważną okolicznością, umożliwiającą znalezienie się w obrębie elity rządzącej. Lecz wyliczyć można jeszcze inne okoliczności, warunkujące dostęp do elity. W okresie wojen i w społeczeństwach wojowniczych taką okolicznością jest sława wojenna, kariera zrobiona w armii. Elita rządząca w okresie Napoleona I i Aleksandra Wielkiego byli to znakomici generałowie, którzy udział w rządach, a zarazem i wielkie majątki zdobyli przez czyny wojenne, przez sławę pól bitewnych.

Inną znów okolicznością, wprowadzającą do elity rządzącej, jest prawo dziedziczenia. W grę tu wchodzi arystokracja rodowa, a także zresztą i pieniężna. Do elity wprowadza i wpływ, wywierany przez jednostkę wybitną na społeczeństwo, który sprawia, że sfera uroku i autorytetu tej jednostki ogarnia jej najbliższą rodzinę, dzieci, krewnych, przyjaciół itd.

Protekcjonalizm przemysłowy w krajach rolniczych, wolna wymiana w krajach przemysłowych są również potężnym narzędziem selekcji, ważnym szczególnie dla warstwy robotniczej i mieszczańskiej, umożliwiając wydobycie się na miejsca przodujące całym zastępom inżynierów, urzędników itp.

Hierarchia społeczna jest więc rezultatem selekcji, przybierającej formy bardzo różnorodne. Ten proces selekcji zachodzi nieprzerwanie. Stale jakieś jednostki, tak czy inaczej wyróżnione, wchodzą w skład grupy rządzącej, a zarazem inne z niej odchodzą. (...) Tak więc w obrębie hierarchicznie zbudowanego społeczeństwa zachodzi ciągły ruch, opierający się na zasadach selekcji. Ten ruch nazywa Pareto krążeniem elity" jA. Hertz 1992, s. 87]. (M.P.)

Zob. nomenklatura, struktura społeczna. Literatura:

Hertz A.. 1992, Socjologia VUfreda Parno i teoria elit [w:] tegoż: Socjologia nieprzedaw-

niona, PIW, Warszawa.