DSCN1732

W socjologii 81

Konccpcje człowieka

interpersonalnych lub przyjętych rozwiązali! instytucjonalno-organizacyjnych. Niejednokrotnie akceptacja tych rozwiązań j procedur wiąże się implicite z akceptacją Jwartej w nich koncepcji człowieka.

W różnych orientacjach teoretycznych pojmowane są często odmienne poglądy na temat człowieka. Opierają się one na pewnych przesłankach filozoficznych i etycznych. Zróżnicowanie stanowisk w tej kwestii widoczne jest już w poglądach Starożytnych (Platon. Arystoteles). Szczególnie wyraźny związek występuje między przedstawianymi propozycjami rozwiązali ustrojowych, projektami zmian, zasadami polityki. w tym zasadami sprawowania władzy, a poglądami na temat natury człowieka.

Sformułowane np. przez Niccolo Ma-chiavellcgo [1987] na przełomie XV i XVI w. zasady skutecznego sprawowania yvładzy wynikają yy znacznym stopniu z przyjętej koncepcji człowieka. „Można bowiem

0    ludziach w ogóle powiedzieć. że są niewdzięczni, zmienni, kłamliwi, unikający niebezpieczeństw i chciwi zysku; gdy im czynisz dobrze, wszyscy są ci oddani (...), lecz odwracają się. gdy się w potrzebie znajdziesz" [ibidem, s. 8*1). Tego typu obraz człowieka usprawiedliwia rezygnację ze skrupułów moralnych w życiu politycznym. ..Zapewne gdyby wszyscy ludzie byli dobrzy. ten przepis nic by łby dobry, lecz ponieważ są oni nikczemni i nie dotrzymywaliby tobie wiary, więc ty także nic jesteś obowiązany im jej dotrzymywać" [ibidem, s 87]. Skuteczne sprawowanie władzy musi więc opierać się głównie na sile. umiejętnym stwarzaniu pozorów, wyrachowaniu

1    zimnej kalkulacji, a także posługiwaniu się w razie potrzeby kłamstwem, oszustwem i podstępem. Warto zwrócić uwagę, że u Machiavcllego zaobserwować można sloganie „technik neutralizacji", polegających na manipulowaniu obrazem podmiotu społecznego (grupy, jednostki), wobec kto-rcgo zamierza się stosować przemoc lub in* 1*80 typu prześladowania. Przypisy"'⁰**¹⁰ jednostce cech wyłącznie negatywnych pro-

,7“^nmku -P™-

represji i przemocy. ’^W'^{a s,osow}“«

Kó/jwgo typu rozwiązania snołceznr polityezjie były uzasadniane pr/cv odw<>.

• o'*- się do wskazania pozytywnych bądź ST^{h c}L^{cch isl0|}y ludzkiej Na,bar-

f t^J,n i" ^{Słl k}°^{,KCpcjc Thomasa} Hobbcsa

cana Jacąues a Rousseau. T. Hobbcs przyjmował, że dominującą cechą natur, człowieka jest dąźen.c do realizacji egoistycznych interesów, nieustanna walka z tn-nytni. traktowanie drugiej osoby jako wroga („człowiek człowiekowi wilkiem"). Stąd wyrastała potrzeba państwa (władzy zwierzchniej) jako instytucji zdolnej przeciwdziałać walce ..wszystkich ze wszystkimi" J.J Rousseau głosił poglądy przeciwstawne człowiek jest z natury dobry, ulega natomiast zepsuciu pod wpły wem cywilizacji Podobne zało/enie o pozytywnej naturze człowieka przyjmował August Comtc w swoim systemie filozofii pozytywistycznej. Przy tej okazji warto wskazać konstatację jednego z współczesny ch psy chologów: „przekonanie. że człow iek jest z natury dobry - mimo jego humanisty cznego wydźwięku nie ma uzasadnienia empirycznego" ]J Kozielccki 1987, s. 408]. Oczywiście z tego nie wynika, żc należy akceptować koncepcję T Hob-besa

We współczesnych teoriach socjologicznych odrzuca się koncepcję natury ludzkiej. Nic wiadomo bowiem, na ile takie założenie (o istnieniu stałych cech) jest uprawnione. „Nie ma natury ludzkiej w znaczeniu ustalonego biologicznie podłoża, przesądzającego zmienność układów sjxv łeczno-kulturowych" ]P 1 Berger. T. I.uck-

mann 1983. s. 88] Zamiast o naturze ludzkiej (pojęcie to sugeruje pewien biologi/m ,ub niejasny podział na to. co naturalne i sztuczne) chętniej mówi się wyłączna, o osobowości człowieka lub jego tożsamo-sci Widoczne jest tu zatem prze omuiło-wame postawionego pytania Odrzucenie koncepcji natury człowieka me jest jednak definitywne; do kwestii tej nawiązuje bo-