DSCN1834

182 Socjotechnika

władzy. Jeśli przez władzę rozumieć się będzie - za S. Ossowskim - możliwość podporządkowania zachowań innych jednostek lub grup, to wówczas socjotechnika, ex de-finitione, jest formą sprawowania władzy, lub inaczej, stosunek władzy stanowi nieodłączny element działalności socjotechnicznej.

Relacje występujące między podmiotem a przedmiotem oddziaływań socjotechnicznych zależą w znacznej mierze od stopnia zgodności realizowanych przezeń celów. Inaczej układają się one, jeśli cele te są zgodne, a inaczej jeśli cele te są rozbieżne (w skrajnym przypadku przeciwne). Na tej podstawie wyróżnia się także odmienne rodzaje socjotechnik: antropotechniczne (system sterowany traktowany jest instrumentalnie) i nieantropotechnicznc (cele systemu sterowanego i sterującego są zbieżne) [M.K. Mlicki 1986, s. 158], Im bardziej sprzeczne są cele podmiotu i przedmiotu działań socjotechnicznych, tym bardziej wzrasta skrytość i pośredniość działań, ilość oddziaływań emocjonalnych w stosunku do intelektualnych, informacji nieprawdziwych i niewery-fikowalnych kosztem prawdziwych i możliwych do sprawdzenia [ibidem 1986, s. 25]. Adam Podgórecki [1995, s. 268] oprócz socjotechniki właściwej wyodrębnia socjotechnikę typu znachorskiego, czarną inżynierię społeczną oraz socjotechnikę samorodną Socjotechnika typu znachorskiego narusza wymóg eliminacji wartości dwuznacznych oraz nie uwzględnia „zestawu sprawdzonych prawidłowości społecznych”. Socjotechnika „czarna” to taki typ socjotechniki, który stosowany jest ze świadomością że może wywołać wiele szkód społecznych. Socjotechnika samorodna to skumulowane i uogólnione doświadczenie typu profesjonalnego, zbiór dyrektyw wypracowanych przez różnego typu organizacje i instytucje działające w obrębie danej rzeczywistości społecznej.

Z uwagi na zakres wprowadzanych zmian wyróżnia się socjotechnikę cząstkową i totalną. Pierwsza usiłuje rozwiązywać wyłącznie konkretne problemy społeczne, druga dąży do przekształcenia zasad funkcjonowania całego systemu społecznego Socjotechnika totalna wiąże się ściśle z planowaniem rozwoju społecznego w skali makrospołecznej. Planowanie tego typu -jak podkreślał K. Mannheim [1974, s. 379-387] - nie musi prowadzić do całkowitej kontroli i podporządkowania zachowań ludzkich przez system sterujący, a więc do ustanowienia totalitarnego sposobu sprawowania władzy. Karl Popper [1984, s. 32-38], reprezentujący odmienne stanowisko, przyjmuje, że ponieważ nie jest możliwa znajomość praw rozwoju społecznego, to w dziedzinie nauk społecznych dopuszczalna jest jedynie „inżynieria cząstkowa”. Tylko taki sposób podejścia oparty jest na podstawach naukowych.

Socjotechnika totalna rozumiana może być również jako „względnie stałe odzialy-wania centrum dyspozycyjnego na procesy i zachowania członków zespołu w celu możliwie pełnej nad nim kontroli” [MJC Mlicki 1986, s. 79]. Określenie to dotyczyć może zarówno społeczeństwa jako pewnej całości, jak i poszczególnych jego elementów. Zalety to od tego, w jaki sposób rozumie się pojęcie „zespół” - może to być społeczeństwo lub grupa społeczną organizacja bądź każdy inny dowolnie wybrany element struktury społecznej. W takim ujęciu socjotechnika totalna może być „inżynierią cząstkową" w znaczeniu, jakie temu pojęciu nadawał K.R. Popper.

Socjotechniką jako dyscyplina wiedzy, zajmuje się przede wszystkim sposobami osiągania założonych celów. Głównym problemem jest tutaj zagadnienie skuteczności działania. Posługuje się ona zatem niemal wyłącznie racjonalnością instrumentalną. Widoczne jest to już u Niccolo Machiavel-lego, uważanego za protoplastę socjotechniki, który sformułował niektóre zasady skutecznego sprawowania władzy [N. Ma-chiavelli 1987, passim]. Jest oczywiste, że ten cel może być realizowany za pomocą różnych technik, jak i odwrotnie, ta sama