DSCN1929

162

obecnie Polsce północno-wschodniej, obejmującej Mazowsze i Pomorze oraz część Małopolski północno-wschodniej⁵.

A oto cechy wspólne dla Wielkopolski i Małopolski: 1) ir, yr^erjjir^erllir; il, yl^il, ił\ 3) fonetyka udźwięczniająca; 4) wielkopolska wymowa nosówek: rozłożenie i samogłoska przednia ę i początek kształtowania się takiej że wymowy zachodniomałopolskiej; 5) wymowa typu idom drogom; 6) antycypacja spółgłosek palatalnych: w lejsie, uprzejdzić; 7) wielkopolskie formy ojca, miejsce oraz tendencje w kierunku rozsunięcia tych grup i na terenie Małopolski. We wszystkich tych procesach tendencja innowaoyjna inspirowana była najprawdopodobniej z terenu Wielkopolski, tam bowiem wcześniej doprowadzała do upowszechnienia zjawiska lub jego większego nasilenia. (Pomijam w tym rozdziale sprawę ewentualnych wpływów wzajemnych niwelujących różnice, np. upowszechnienie małopolskich form ściągniętych bać się lub wielkopolskich trzymać, iźe itp., gdyż stanowi to odrębne zagadnienie).

Cechy wspólne dla Mazowsza i Małopolski: 1) chvxUa^fała; 2) -ch^-k; 3) robilech, róbilichmy, 4) mazurzenie; 5) wokalna wymowa samogłosek nosowych, samogłoska przednia ą na Mazowszu i na pewnych terenach Małopolski; 6) ir, żr małopolskie; w mniejszym zakresie takie kontynuanty oboczne na Mazowszu; 7) brak rozsunięcia w kontynuantach grup -dic-, -ióc\ stwardnienie grupy; 8) odstępstwa od przegłosu — tendencja do wyrównań w kierunku e; później zróżnicowanie: wahanie małopolskich form z ’e — ’o, mazowieckich form z ’e — ’a; 9) meta teza typu szwytek; (pomijam tu wspólne dla obydwu terenów zachowanie partykuł trybu przypuszczającego -bych, -bychom, -bychmy oraz końcówek czasownikowych form dualnych, a także — w zakresie słownictwa — ślady dawnych form eże, dtsierżeć, zaiożdy, gdyż nie są one wykładnikiem nowych tendencji rozwojowych). Niektóre z cech dialektycznych, wymienionych jako wspólne dla Małopolski i Mazowsza miały — jak wynika z materiału staropolskiego — większe nasilenie na terenie Małopolski, np. -ch^-k, robilech, ir, ir, metateza grup spółgłoskowych w większym zakresie; na gruncie mazowieokim występowały one sporadycznie i wcześnie zanikły. Stąd nasuwający się wniosek, że szerzyły się one z Małopolski na Mazowsze. Potwierdzają to zasięgi tyoh zjawisk w gwarach współczesnych. Najprawdopodobniej inaczej było z mazurzeniem, wcześniej upowszechnionym na gruncie mazowieckim.

⁸ Taki podział obszaru małopolskiego ma oczywiście charakter orientacyjny w zakresie powiązań międzydzielnicowych i potwierdza się w odniesieniu do pewnych tylko zjawisk gwarowych; inne cechy dialektyczne będą wspólne całej Małopolsce w powiązaniu raz z Wielkopolską, raz z Mazowszem. Dla uproszczenia w zestawieniach dalszych będziemy mówić najczęściej ogólnie o Małopolsce, zaznaczając tylko kierunek powiązań.