DSC
88

winien być rozwinięciem podstaw programowych konkretnego przedmiotu nauczania ^na danym, podstawowym lub ponadpodstawowym, poziomie tego nauczania, jest więc, w pewnym sensie, na służbie podstaw programowych, natomiast podręcznik akademicki jest dziełem o wiele bardziej autorskim, ponieważ w szkołach wyższych nie istnieją żadne ogólnie obowiązujące podstawy programowe określonych przedmiotów, lecz w przeważającej mierze są one wyznaczane przez osoby prowadzące przedmiot, które często też dla potrzeb tego przedmiotu przygotowują konkretny podręcznik, wydawany w wydawnictwie uczelnianym (jako np. skrypt) lub też ogólnokrajowym.

Kryterium adresata (choć może być też inaczej interpretowane) prowadzi nas także do wyróżnienia dwóch rodzajów podręczników: adresowanych do uczniów (lub studentów) oraz adresowanych do nauczycieli. Nie wchodząc w bardziej szczegółowe wyjaśnienia, pozwolę sobie przyjąć założenie, iż podręcznik dla nauczyciela będzie rozumiany jako ten rodzaj książki szkolnej, którego zadaniem jest wspomóc nauczyciela w sensownym wykorzystaniu konkretnego podręcznika dla ucznia; a więc w tym opracowaniu podręcznik dla nauczyciela będzie traktowany zawsze jako uzupełnienie konkretnego podręcznika dla ucznia. Określenie „uczeń" jest też bardzo zobowiązujące, ponieważ zawsze chodzi o konkretnego ucznia, w konkretnej grupie wiekowej, na określonym poziomie rozwoju psychicznego, co nie może pozostać bez wpływu na charakter i sposób prezentowanych w danym podręczniku treści.

Kryterium koncepcji konstrukcji podręcznika prowadzi do większej już liczby jego rodzajów. Najczęściej spotyka się w praktyce szkolnej tzw. podręczniki konwencjonalne, przy czym określenie „konwencjonalny” nie ma tu odcienia pejoratywnego, lecz jedynie wskazuje na to, iż są to podręczniki przygotowywane na podstawie doświadczeń dydaktyki zwanej tradycyjną. Jest wśród nich wiele znakomicie skonstruowanych i o wielkiej wartości dydaktycznej. Układ ich treści - to zazwyczaj pewna liczba tzw. części lub rozdziałów, z których każdy jest swoistą, odrębną całością, powiązaną z pozostałymi w różny sposób. Niektóre z tej odmiany podręczników są też wzbogacane i uzupełniane („obudowywane”) przez różnego rodzaju inne książki szkolne (zeszyty ćwiczeń, zbiory zadań, wypisy, słowniki, encyklopedie, powiązane wprost z danym podręcznikiem lub też, szerzej, z wybranym przedmiotem kształcenia) oraz materiały audiowizualne (oferowane przez wydawnictwo albo też tworzone przez nauczyciela i uczniów), np. foliogramy, przeźrocza, nagrania audio i wideo, fotografie, programy komputerowe. Będziemy je tutaj zaliczać do podręczników obudowanych, a jeśli owa obudowa była już planowana przez autora danego podręcznika w chwili jego tworzenia, będą to podręczniki audiowizualne Przed kilkudziesięciu laty nie tylko w naszym szkolnictwie dość dużą popularnością cieszyły się tzw. podręczniki programowane, dzisiaj już, przynajmniej w wersji papierowej, spotykane tylko sporadycznie. Dorobek nauczania programowanego został spożytkowany wraz z pojawiającymi się coraz częściej tzw. podręcznikami multimedialnymi, zapisanymi w całości na CD-ROM-ach bądź płytach DVD i, ewentualnie, uzupełnionymi drukowaną instrukcją dla użytkownika.

Kryterium strategu kształcenia, przy przyjętych tutaj założeniach, pozwala wyróżnić dwie odmiany podręczników — takie, które przeznaczone są do nauki pod opieką i kontrolą nauczyciela, a więc przede wszystkim na lekcji, oraz takie, które służyć mają celom samokształceniowym, a więc swoiste samouczki. Kryterium to w praktyce zacie-