dydaktyka8

76 Dydaktyku ogólna

• wzajemne związki poszczególnych przedmiotów (oraz ich składników). pomocne w ich korelowaniu w procesie nauczania.

Kcrschcnsteincr sądził, że zbudowane na tej podstawie plany i programy nauczania należy co pewien czas modyfikować, ponieważ zmienne są nadrzędne wobec nich warunki pracy dydaktyczno-wychowawczej oraz społecznic akceptowane ideały wychowania (Achtcnhagcn. 1990. s. 95).

1. Wymagania społeczne, zawodowe l kulturowe

Przygotowanie dzieci i młodzieży do aktywnego udziału w życiu społecznym. zawodowym i kulturalnym - to niewątpliwie słuszne, aczkolwiek bardzo ogólne ujęcie celów wychowania. Aby móc ściślej sprecyzować zadania dydaktyczne i wychowawcze szkoły, a tym samym ułatwić dobór treści kształcenia umożliwiający realizację owych zadań, należy skonkretyzować powyższe ujęcie celów wychowania i nadać im zarazem bardziej operatywny charakter.

Próbę takiej właśnie konkretyzacji podjął m.in. Jan Szczepański (1971). dzieląc całokształt życia społeczeństwa na następujące zakresy: działalność polityczna obywateli: ich udział w realizacji polityki ludnościowej państwa: aktywność zawodowa i kulturalna: uczestnictwo w życiu grup nieformalnych (kręgi koleżeńskie, społeczności lokalne lip.); wreszcie procesy samokształcenia i samowychowania, wspomagające wartościowe dążenia i aspiracje jednostek. Z analizy funkcji spełnianych przez każdy z tych zakresów wynikają zarówno określone cele działalności dydaktyczno-wychowawczej - częściowo podrzędne wobec tych. które opisywaliśmy w poprzednim rozdziale - jak i ściśle z nimi powiązana treść kształcenia.

Jeśli chodzi o przygotowanie do działalności politycznej w demokratycznym społeczeństwie, uczniowie powinni zdobyć w szkole podstawy takiej wiedzy, która by:

•    przygotowywała ich do odpowiedzialnego udziału w rządzeniu państwom. do ponoszenia odpowiedzialności za sprawy publiczne, a także pozwoliła im stać się w przyszłości pełnoprawnymi partnerami, administracji państwowej i samorządowej, uczestniczącymi wraz z nią w rozwiązywaniu istotnych problemów społecznych, zawodowych i innych, nie zaś tylko biernym przedmiotem jej zabiegów:

•    umożliwiała im. jako przyszłym robotnikom, rolnikom, inteligentom pracującym czy rzemieślnikom, skuteczne wypełnianie określonych zadań.

Uzyskując odpowiednie wykształcenie w dziedzinie polityki ludnościowej. obywatel powinien również zostać przygotowany do życia rodzinnego. łącznic z planowaniem rodziny, do wychowywania dzieci, do współpracy z funkcjonującymi w społeczeństwie instytucjami opiekuńczo-wychowawczymi Itd. Z kolei, aby przysposobić uczniów do udziału w działalności gospodarczej, należałoby im zapewnić nie tylko określone

wykształcenie zawodowe, krez również wysoki poziom kultury technicznej. ukształtować postawy racjonalizatorskie, wyrobić poczucie odpowiedzialności za efekty jakościowe, ekonomiczne i ilościowe wykonywanej pracy ilp. Równie istotne z punktu widzenia potrzeb człowieka żyjącego we współczesnym społeczeństwie demokratycznym jest wdrożenie go do systematycznej i zróżnicowanej treściowo recepcji dóbr kulturalnych, a także stworzenie warunków' umożliwiających mu pomnażanie tych dóbr.

Realizacja zadań związanych z funkcjonowaniem poszczególnych zakresów życia społecznego wymaga od uczniów nie tylko opanowania właściwej treści kształcenia, lecz również rozwoju takicłi cech osobowości, jak: silna wola; odpowiedzialność za własne czyny i współodpowiedzialność za losy środowiska, społeczeństwa i kraju: wrażliwość na przejawy prywaty, bezduszności i niesprawiedliwości, niedostatecznej troski o postęp techniczny i społeczny itp. Rozwijanie takicłi właśnie cech u wychowanków. kształtowanie wartościowych aspiracji i zamierzeń, wreszcie wdrażanie do samokształcenia - to czynniki, które, same tworząc istotny zakres życia społecznego, decydują zarazem o jakości funkcjonowania ¹ pozostałych zakresów. Wynika stąd. że niemały wpływ na dobór treści kształcenia mają potrzeby życia społecznego, zawodowego i kulturalne-| go. Ich zmienność, coraz gwałtowniejsza w miarę postępującego rozwoju ! nauki i techniki, sprawia, iż szybkim przemianom podlega również treść j. kształcenia realizowana w szkołach różnych typów i szczebli. W skali Pol-S ski miarą owej zmienności jest m.in. przejście od w^raiki z analfabetyzmem. który obejmował u nas w 1946 roku około 3 min osób. do rozpoczętego w latach siedemdziesiątych procesu upowszechniania kształcenia na poziomic średnim oraz znaczącego rozwoju studiów wyższych w latach dziewięćdziesiątych.

Także poza Polską podejmuje się w ostatnich lalach próby konkrety-;zacji zarówno celów, jak i treści nauczania. Próby te odnoszą się przede .wszystkim do nauczania w szkołach ogólnokształcących, ale pośrednio • dotyczą rówTiicż szkól zawodowych.

I tak. zarówno Amerykanin J.l. Goodlad (1984. s. 50 i nasi.), jak i An-

Iellcy (Leaming to Succeed. 1993. s. 41 i nasi.) dzielą realizowane przez ilę cele nauczania na związane z działalnością umysłową, zawodową, łcczno-kulturalną i osobą człowieka, jego indywidualnością. Warun-n cfcklywmcgo urzeczywistnienia tych celów jest dobór optymalnych każdego z nicłi treści. Obok treści składających się na .tradycyjny ka-i wykształcenia ogólnego", zapewniający uczniom opanowanie umie-iości Instrumentalnych, możliwie pełny rozwój społeczno-mora lny. ysłowy, estetyczny i fizyczny, a także zasady harmonijnego współżycia mymi ludźmi w pluralistycznym społeczeństwie, nieodzownym skla-kiem współczesnego kanonu muszą być problemy globalne, w tym logiczne i technologiczne, których znajomość przesądza o egzystencji iwicka w mikro- i makroskali (Learnincj to Succeed. 1993 s. 32-33). jktura owego kanonu powinna zarazem znacznie odbiegać od ro/.wią-