21363 kupisiewicz dydaktyka ogólna8

20 Dydaktyka ogólna

sleniu do poszczególnych przedmiotów i dlatego prawidłowości oraz normy postępowania wykrywane i formułowane przez te nauki są mniej ogólne od tych, które ujawnia i ustala dydaktyka ogólna.

Ponadto dydaktyka ogólna zajmuje się analizą i opisem systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów, a dydaktyki szczegółowe - analizą i opisem systemów nauczania poszczególnych przedmiotów.

Oprócz scharakteryzowanych wyżej zadań teoretycznych dydaktyka ogólna spełnia również doniosłe zadania praktyczne. Polegają one głównie na wskazywaniu czynności, które - wykonywane przez nauczyciela w określonych warunkach i za pomocą dostępnych mu środków - mogą prowadzić do przewidywanych i zarazem pożądanych wyników nauczania - uczenia się. Jest przy tym rzeczą istotną, aby owym wskazówkom czy zaleceniom nadawać postać nie tyle recept pozbawionych argumentacji (np. „Nauczyciel powinien zaznajamiać uczniów z celami i zadaniami lekcji”), co raczej reguł postępowania uzasadnionych istotnymi względami psychologicznymi, pedagogicznymi, prakseologicznymi itp. (np. „Dobrze jest, kiedy nauczyciel zaznajamia uczniów' z celami i zadaniami lekcji, ponieważ czynność ta, właściwie wykonana, wywołuje u uczniów zainteresowanie tematem lekcji, pobudza uwagę, ukazuje im konkretne perspektywy poznawcze, słowem - motywuje do pracy. To zaś wpływa na jej wyniki”.

4. Inne ujęcia

Analizując treść i zakres pojęcia „dydaktyka”, wyróżnia się niekiedy dydaktykę j ako:

1)    naukę o nauczaniu i uczeniu się wszelkich przedmiotów' na wszystkich poziomach tego procesu, poczynając od przedszkola, a kończąc na studiach wyższych;

2)    teorię nauczania;

3)    teorię budowy oraz analizy planów i programów' nauki szkolnej;

4)    teorię optymalizacji nauczania i uczenia się, np. za pomocą tekstów programowanych i maszyn dydaktycznych itp. (Klatki, 1970, s. 64).

Niektórzy autorzy traktują ponadto dydaktykę i działalność dydaktyczną jako pojęcia bliskoznaczne oraz są zdania, że istnieją następujące płaszczyzny owej działalności:

1)    tworzenie umożliwiających tę działalność warunków instytucjonalnych, ekonomicznych, kadrowych i koncepcyjnych;

2)    budowanie ponadprzedmiotowych koncepcji programowych i strukturalnych;

3)    wyznaczanie określonych zakresów uczenia się i koncepcji nauczania;

4)    kształtowanie sytuacji sprzyjających efektywnemu nauczaniu i uczeniu się (Flechsig, 1975, s. 14).

Jeszcze inni autorzy redukują liczbę owych płaszczyzn do trzech, wyróżniając dydaktykę jako teorię celów, teorię treści i procesu kształcenia, a także teorię działania, przy czym centralną kategorię owych płaszczyzn stanowi pojęcie kształcenia (Klatki, 1980, s. 11).

I tak, gdy chodzi o cele, to zadaniem dydaktyki jest ekspozycja globalnych wartości społeczno-kulturalnych jako punktu wyjścia dla formułowania wartości bardziej szczegółowych, odnoszących się bezpośrednio do pracy szkoły. Szybkie tempo dokonujących się w świccie zmian sprawia, że również cele kształcenia wymagają szybszej niż dawniej modyfikacji. To samo dotyczy treści i procesu kształcenia. Z kolei dydaktyka, zajmując się nauczaniem, które stanowi określoną formę działania, pomaga nauczycielowi w skutecznej realizacji eksponowanych przez niego celów i treści, które on wyznacza, analizuje, planuje oraz sprawdza pod kątem uzyskiwanych efektów'.

Sprawdzian 1

1.    Scharakteryzuj znaczenia przypisywane dydaktyce jako ogólnej teorii nauczania - uczenia się przez Herbarta i Dewnya oraz wykaż ich jednostronność.

2.    Dydaktyka jako nauka spełnia określone funkcje teoretyczne i praktyczne. Wskaż, na czym te funkcje polegają, oraz podaj przykłady każdej z nich.

3.    Na czym polega różnica między dydaktyką ogólną a dydaktykami poszczególnych przedmiotów' nauczania?

4.    W rozumieniu starożytnych Greków pedagogika nie była nauką: nie szukała sensu rzeczywistości (logos), nie opisywała jej (grafa). Stawała się jednak refleksją nad działaniem wychowawczym i jego skutecznością. Dziś sądzimy, że pedagogika zajmuje się całością wychowania, tzn. warunkami, w jakich ono przebiega, celami, którym służy, jego procesem i treścią, metodami, które zapewniają mu skuteczność, oraz instytucjami prowadzącymi działalność wychowawczą.

5.    Ta definicja pedagogiki - podobnie jak analizowana w tym rozdziale definicja dydaktyki ogólnej - również jest wieloskładnikowa. Porównaj składniki występujące w obu definicjach pod względem liczby i zakresu procesów' edukacyjnych. Czy na podstawie tego porównania mógłbyś wykazać, że dydaktyka jest jedną z subdyscyplin pedagogiki?

Bibliografia

Flechsig K.H., Haller H.D. Einfuhrung in didaktisches Handeln. Stuttgart 1975. Klett. Vcrlag.

Geissler E.E. Allgemeine Didaktik. Grundlagen eines erzieherischen Unterrichts. Stuttgart 1981. Klett Yerlag.