egzystencjalizm3

sonalizacyjne i wolność jednostkowa została najbardziej zagrożona. Wskażmy jeszcze trzecią możliwość tłumaczenia genezy egzystencjaliz-mu: oto mówi się, że jest on wyrazem indywidualnych przeżyć ludzi, którzy z takich czy innych powodów utracili pewność swej egzystencji, poczucie oparcia w stałych i niezawodnych strukturach bytu, którzy —inaczej—przeżyli kryzys egzystencjalny. Te trzy sposoby wyjaśnienia egzystencjalizmu nie są ze sobą sprzeczne i wydaje się, że ich połączenie dałoby najlepsze efekty interpretacyjne.

W niniejszym rozdziale zamierzam przedstawić trzech egzystenc-jalistycznych filozofów: Sórena Kiekegaarda, Karla Jaspersa i Je-an-Paul Sartre’a. Prezentacja nie może być oczywiście kompletna. Po pierwsze dlatego, ża każdy z tych myślicieli pozostawił bardzo obszerny i zróżnicowany dorobek, którego zbadanie wymagałoby o wiele szerzej zakrojonych studiów. Po drugie również z tego powodu, że egzystenc-jalistyczna filozofia nie jest systematycznym traktatem, który dałoby się wyłożyć krok po kroku, odtwarzając w zarysie choćby egzystencjalis-tyczny dyskurs. Jest tak nieprzypadkowo: ten sposób mówienia wymuszony jest przez to, o czym się mówi. Egzystencjalizm nie może być próbą wyjaśnienia sytuacji człowieka w świecie (bo ten, kto takie próby podejmuje, zakłada, iż człowiek wplątany jest w ogólniejsze od niego struktury czy porządki, które właśnie tłumaczą, wyjaśniają jego postępowanie), lecz co najwyżej próbą zrozumienia, a jeszcze lepiej (by użyć wyrażenia Martina Heideggera, który w pewnym sensie jest również egzystencjalistą, ale omówiony zostanie osobno) oświetlenia owej sytuacji, lub po prostu apelem egzystencjalnym.

Egzystencjalizm Sórena Kierkegaarda

Interpretatorzy Sórena Kierkegaarda próbują zawrzeć jego myśl najczęściej w takich oto formułach: „Kierkegaard (...) pierwszy próbował odsłonić subiektywność jako świat, który nie może być opisany w żadnych kategoriach odnoszących się do bytu przedmiotowego (...)”¹, „wielka idea egzystencji, którą myśl europejska zawdzięcza Kierkegaar-

68

1

L. Kołakowski: Filozofia egzystencji i porażka egzystencji. W: Tenże: Pochwała niekonsekwencji. Pisma rozproszone z lat 1955-1968. Przedmowa, wybór, opracowaanie Z. Mentzel. Warszawa 1989, l. 1, s. 179.