IMAG0039 2

778 (PRACA ORGANICZNA I PRACA U PODSTAW) - „PRAWDA"

wiejską do współdziałania, aby „środkami ustawą nie wzbronionymi zdobyć wpływ na sprawy ludu i jego życiowy rozwój, nawiązać pomiędzy nim a sobą pasmo ścisłych spójni”. Wykład ogólnej koncepcji i szczegółowych praktycznych wskazań programu wraz z informacją o obowiązujących w dziedzinie administracji, sądownictwa i szkolnictwa przepisach prawnych przedstawili: A. Świętochowski i L. Mikulski w cyklu artykułów Praca u podstaw I. Ogólne jej pojęcie, II. Gmina, III. Szkółki wiejskie, IV. Jeszcze szkółki wiejskie, V. Parafia, VI. Gminne kasy, VII. Średnia wioskowa inteligencja („Przegląd Tygodniowy”, 1873). Popularyzację postulatu pracy u podstaw kontynuował Świętochowski w „Prawdzie” (m. in. Medytacje ziemiańskie, 1884).

Czołowymi popularyzatorami programu pracy organicznej byli w publicystyce: A. Świętochowski (m. in. 1871: Poszanowanie pracy', 1872: Absenteizm, Praca i modlitwa, Co robić?', 1873: Na straży, Praca u podstaw, Katechizm rodzinny), Prus, A. Dygasiński, A. Wiślicki, L. Mikulski, P. Chmielowski, J. Ochorowicz, G. Doliński. W zakresie beletrystyki propagowali jego szczegółowe koncepcje: Orzeszkowa (Z życia realisty, 1868; Na prowincji, 1869; Pamiętnik Wacławy, 1871; Marta, 1872; Eli Makower, 1875), M. Bałucki (Żydówka, 1870; O kawał ziemi, 1872; Byle wyżej, 1875), T. T. Jeż {Wnuk chorążego, 1881), S. Grubiński (Łokciem i miarką, 1879), Sienkiewicz (Humoreski z teki Worszylly, 1872; Szkice węglem, 1877), A. Świętochowski (O życie, 1879), Prus {Szkice i obrazki, 1885; Pierwsze opowiadania, 1881).

W 1. 80-tych program uległ ewolucji pod wpływem zmian w warunkach politycznych (kurs rusyfikacyjny uniemożliwiający taktykę legalizmu) i społeczno-ekonomicznych (ujawnianie się konfliktów ustroju kapitalistycznego, rozwój ruchu socjalistycznego). Wystąpienia programowe A. Świętochowskiego {Wskazania polityczne, 1882; Walka o byt, 1883) i Prusa {Szkic programu w warunkach obecnego rozwoju społeczeństwa, 1883) spotkały się z atakami środowisk konserwatywnych i lewicowych (m. in. polemika Koła Krusińszczyków w „Przeglądzie Tygodniowym”, 1883). Od 1885 r. z krytyką wystąpili „młodzi konserwatyści” w „Niwie” i „Słowie” (T. Jeske-Choiński, Pozytywizm warszawski i jego główni przedstawiciele, 1885). Krytyka dotyczyła celów i osiągnięć programu. Bronili trwałej słuszności koncepcji „pracy organicznej” przed oskarżeniami o zmaterializowanie społeczeństwa i tłumienie patriotyzmu, występując przeciw wulgaryzującym jej interpretacjom, m. in.: P. Chmielowski {Praca organiczna i jej przeciwnicy, 1885) i A. Świętochowski {Praca organiczna, 1886). Z perspektywy ćwierćwiecza oceniał znaczenie programu „Przegląd Tygodniowy” {Dziś i temu lat dwadzieścia pięć, 1890).

Lit.: T. L. [A. Świętochowski], Z domu niewoli (Glos Polski), 1889; S. Kieniewicz: Problem pracy organicznej (1810-1890), „Pamiętnik VIII Powsz. Zjazdu Historyków Polskich”, t. I, 1958; Dramat trzeźwych entuzjastów. O ludziach pracy organicznej, 1964; B. Skarga, Praca organiczna a filozofia narodowa i konserwatywna katolicka przed 1864 r., „Archiwum Historii i Myśli Społecznej”, t. 9 (1962); I. Pietrzak-Pawłowska, Praca organiczna wobec wielkokapitalistycznych przemian w Królestwie Polskim, „Przegląd Historyczny” Ł 54 (1963); K. Groniowski, Spór o pojęcie pracy organicznej, [w zbiorze:] Wiek XIX, 1967; S. Rychliński, Program pracy organicznej, [w:] Wybór pism, 1976; J. Tyniecki, Od organicznej pracy do pracy organicznej, „Prace Polonistyczne” 1976, S. 32; B. Skarga, Polska myśl filozoficzna w epoce pozytywizmu, [w zbiorze:] Filozofia i myśl społeczna w lalach 1865-1895, Cz. I, 1980.

Maria Brykalska

Zob. też Bazar poznański, Pozytywizm, „Prawda”

„PRAWDA”

„Prawda. Tygodnik Polityczny, Społeczny i Literacki” — wychodził w Warszawie w 1. 1881 — 1915. Założony i do r. 1900 redagowany przez A. Świętochowskiego był organem dojrzałej fazy ruchu pozytywistów warszawskich. Próbę utworzenia nowego pisma dla popularyzacji światopoglądu pozytywistycznego podjęto w zespole „Przeglądu Tygodniowego” (L. Mikulski, Świętochowski) w r. 1876; starania o zezwolenie na pismo „Wiedza” zakończyły się jednak niepomyślnie. W 1880 r. po ukształtowaniu się w Rosji sprzyjającej sytuacji w związku z objęciem funkcji ministra spraw wewnętrznych przez M. Lorisa-Melikowa i ministra oświecenia przez A. Saburowa, Świętochowski ponowił starania uzyskując koncesję na tygodnik „Prawda”.

Pismo założone zostało za pomocą subskrypcji, której wyniki zapewniły mu samodzielność finansową, co świadczyło o popularności orientacji reprezentowanej przez ruch pozytywistyczny. Subskrybenci, a następnie stali czytelnicy „Prawdy”, rekrutowali się głównie ze środowisk inteligencji pracującej, młodzieży studiującej, wyższej administracji rolnej i drobniejszego ziemiańs*

tllJH_7naP7na__aniv<i'np^l/liii.ilii__P _