Obraz (15)

A U PODSTAW	PRACA ORGANICZNA I PRACA U PODSTAW 777
i państwowej, je działalność Lubeckiego i ł S. Staszic, anie „sztuki,	stosunków włościańskich przez oczynszowanie oraz nowoczesnych metod gospodarki rolnej — stosowania maszyn, nawozów sztucznych, uszlachetniania inwentarza i hodowli, organizator wystaw i tzw. zjazdów klemensowskich (od 1843), poświęconych sprawom reformy rolnej. W środowisku inteligencko-mieszczańskim należała do tego rodzaju dążeń działalność grupy tzw. millenerów, prowadzona od 1856 r. w Warszawie pod przewodnictwem E. Jurgensa. Gromadziła
: innymi ludy is europejskie z cudzoziem-ierwszeństwa iszych ojców u ciekawego, wynalazku, może, tylko ■pujących po d regeneracji Wielkopolski, Odpowiada-	młodą inteligencję: lekarzy, architektów, nauczycieli, urzędników sądowych i administracyjnych. „Millenerzy” głosili postulaty uaktywnienia tej warstwy dla rekompensaty strat spowodowanych emigracją i akcjami konspiracyjnymi. Według programu wyłożonego przez K. Ruprechta w broszurze Zadanie obecnej chwili (1862) przyszłą walkę o niepodległość powinny poprzedzić: rozwiązanie kwestii chłopskiej, asymilacja Żydów i przygotowanie organizacyjne kraju przez spolonizowanie urzędów, tworzenie samorządów miejskich i wiejskich, rozwój ekonomiczny, szerzenie oświaty, ukształtowanie świadomości społeczeństwa w duchu solidaryzmu „klas, wyznań, stanów i stronnictw”, podnoszenie patriotyzmu i moralności. Rzecznicy koncepcji pracy organicznej tego okresu spotykali się z opozycją ze strony tradycjonalistów oraz rewolucyjnych demokratów w kraju i na emigracji. W literaturze pięknej z krytyką wystąpił m. in. A. Korzeniowski (Komedia, 1855). Zasada „pracy organicznej” stanowiła podstawę programu narodowo-społecznego pozytywistów warszawskich. Jej treść programowa uformowana została — w sferze politycznej przez sytuację Królestwa Polskiego po upadku powstania styczniowego i restrykcje Komitetu Urządza-
ienia miesz-x>łączonymi ń wzmocnić o Naukowej	jącego — w sferze ekonomiczno-społecznej przez dokonaną w 1864 r. reformę stosunków włościańskich (uwłaszczenie i zniesienie pańszczyzny) oraz postępujący proces przemiany feudalnej struktury społeczeństwa na kapitalistyczną i towarzyszące mu przekształcenia świadomości pod wpływem myśli zachodnioeuropejskiego liberalizmu (A. Comte’a, J. S. Milla, H. Spencera),
Poznański”, Harcinkow-)d pozorem :elami były: kształcenie lu Poznańs-	wreszcie przez inteligencki charakter ruchu pozytywistów warszawskich. Jej ogólna definicja w ujęciu teoretyków ruchu brzmiała: „Praca organiczna narodowa na tym zależy, ażeby naród umiejętnie i stosownie spożytkował wszystkie zasoby swoje naturalne na korzyść ogólną. Jest to przeto nie co innego, jak gospodarstwo racjonalne, urządzone w taki sposób, iżby nie zaległy odłogiem żadna piędź ziemi, żadna duża cząstka kapitału obrotowego, żadne uzdolnienie intelektualne; [...] Praca więc organiczna ma naprzód chronić kraj od zmamienia, na tym polega charakter jej zachowawczy, ma następnie kapitał narodowy zapładniać,
jgólnopols-lektował ją	to wyobraża postęp, kroczenie naprzód przy pomocy środków, które rozum ludziom do rozporządzenia daje” („Niwa” 1872, nr 42).
1848-1850 na domeną	Szczegółowe postulaty programu formułowane i propagowane przez organy prasowe ruchu: „Przegląd Tygodniowy” (od 1867), „Niwę” (1872 — 1875), „Przyrodę i Przemysł” (1872 — 1881),
ka i ziemi, nie pisma: i aospodar-	„Opiekuna Domowego” (1871 —1873), wskazywały kierunki pracy nad wzmacnianiem sił narodowych przez przebudowę świadomości społeczeństwa w duchu liberalizmu, demokratyzacji i solidaryzmu, podnoszenie poziomu kultury i wiedzy, postęp cywilizacyjny, industrializację i waloryzację pracy. Wzywały do legalnej działalności w dziedzinie oświaty i szkolnictwa, organizowania
ikowa w 1. L. Sapiehy Jalicyjskiej a była też nomiczno-yia polska ekonomiki * arlo jako y rozwoju rodowego	samopomocy w zakresie wytwórczości, przemysłu, rzemiosła, kredytu, ochrony pracy i zdrowia, warunków sanitarnych i higieny. Podobne stanowisko wśród Polaków zamieszkałych na terenie Rosji reprezentował redaktor petersburskiego „Kraju” W. Spasowicz (Polityka samobójstwa, 1872), różniąc się jednak w tym, że utożsamiał w zasadzie taktykę legalizmu z lojalizmem wobec państwa zaborczego. W opinii politycznej caratu hasła pracy organicznej uznawane były za wyraz polskich dążeń separatystycznych i niepodległościowych, „szkodliwych dla państwowych widoków rosyjskich” (m. in. Poczitatiel, Na dzień jubileuszu pięćdziesięcioletniej służby A. L. Apuchtina, 1891). Hasła pracy organicznej głoszono równocześnie w postyczniowej publicystyce emigracyjnej (J. Łukaszewski, K. Szulc, Z. Miłkowski), polemicznie natomiast ustosunkowując się do zasady legalizmu
k Literacki „Kraj” iotyzmu”. ski, autor 188), Myśl stwowego ronnictwo 867; wyd.	w programach krajowych (W. Wróblewski). Kontrowersyjny problem lojalizmu i tzw. ugodowości rzeczników pracy organicznej określało zasadniczo uznawanie przez nich bądź niezmienności sytuacji polskiej w wyniku zaborów (stronnictwo „stańczyków”), bądź przejściowości taktyki legalizmu w uzależnieniu od istniejących warunków politycznych (pozytywiści warszawscy). Kluczową pozycję w programie pozytywistów warszawskich zajmował postulat pracy u podstaw. Sformułowany w związku z sytuacją polityczną i społeczną wsi po przeprowadzeniu przez carat ukazem z 1864 r. reformy rolnej, polegającej na uwłaszczeniu, zniesieniu pańszczyzny i obywatelskim równouprawnieniu chłopów, miał na celu przede wszystkim przeciwdziałanie polityce rusyfikacji, podjęcie rywalizacji o wpływy, pozyskanie chłopa i utrzymanie jego związku
i r. 1863 ;ulowania	z polskością, następnie przygotowanie go do udziału w samorządzie kraju. Uznając reformę w zasadzie za fakt pozytywny, jego rzecznicy wzywali ziemiaństwo, duchowieństwo i inteligencję