Obraz�8

142 Podstawy dydaktyki ogólnej

5) pokaz należy tak organizować i tak stawiać pytania w czasi; ! oh^rwacji. aby najważniejsze składniki i cechy przedmiotów wywarły & uczniach najsilniejsze wTażenie;

4) obserwacja powinna pozwolić uczniom na poznanie rzeczy i aj. wisk w ich rozwoju i działaniu" (Okoń. 1970. s. 200).

Przestrzeganie wymienionych reguł odgrywa ważną rolę również przy posługiwaniu się pomiarem. Dzięki racjonalnemu wykorzystani tej z koki metody' oglądowej uczniowie poznają ilościowe cechy analizowanych rzeczy' i zjawisk, a także wdrażają się do dokładności i systematyczności w pracy. Pomiar stwarza ponadto liczne okazji do wiązania wiadomości zdobywanych przez dzieci i młodzież na lekcjach różnych przedmiotów, ukazując uczniom m.in. ogromne znaczenie matematyki jako jednego z podstawowych narzędzi nowoczesnego | poznania i działania.

4. Metody oparte na posługiwaniu się słowem

W procesie poznania wielką rolę od grywali owo, ponieważ dzięki^ I niemu możemy wyrażać wiedze o święcie. Aby jednak słowo mogło 1

spełniać funkcję swoistego „sygnału sygnałów", której doniosłość tak I silnie podkreślał Iwan P. Pawłów* (1849-1936), i aby za jego pomocą można byio adekwatnie odzwierciedlać rzeczywistość, należy posługiwać się nim w łaściwie. Stwierdzenie to jest szczególnie ważne w odniesieniu do dydaktyczno-wychowawczej pracy szkoły, w której słowo — tak mówione. jak i pisane — jest istotnym środkiem oddziaływania na dziea i młodzież- Dlatego też. dostrzegając ujemne skutki nauczania jednostronnie werbalnego, nie należy równocześnie zapominać, iż metody oparte na słowie stanowią jedno z głównych narzędzi pracy nauczyciela.

Ze względu na aktywizującą myślenie uczniów rolę metod słownych w procesie nauczania-uczenia się, można je uszeregować następująco: opowiadanie, wykład, pogadanka, dyskusja, praca z książką. W takiej też kolejności będziemy je omawiać.

Opowiadanie polega na zaznajamianiu uczniów zokreślonymi rzeczami i wydarzeniami w formie ich słownego-opisu. Ta metoda pracy dydaktycznej znajduje zastosowranie przede wszystkim w niższych klasach szkoły podstawowej, aczkolwiek nauczyciele posługują się nią również w klasach wyższych, np. na lekcjach języka ojczystego, historii i geografiifjej skuteczność zależy głównie od tego, czy nauczyciel operuje słowami zrozumiałymi dla uczniów, a także od racjonalnego wiązania pokazu z objaśnieniami słownymi oraz — w klasach wyższych—z dysku-

sją. 'Opowiadanie stosowane przez nauczyciela, niejako zastępując obserwację naturalnych rzeczy i zjawisk, powinno wdrażać uczniów do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów.

W tym celu jego treść musi nawiązywać do posiadanego przez dzieci i młodzież doświadczenia, rozszerzając je zarazem i wzbogacając o nowe elementy. Powinno ono także być prezentowane jasno, zwięźle i plastycznie, aby mogło stanowić wzór dla uczniów, których należy uczyć poprawnego wyrażania myśli już od pierwszych dni pobytu w szkole.

W niektórych podręcznikach dydaktyki, oprócz opowiadania, wyróżnia się także opis jako kolejną metodę słowną. Czyni się tak w przeświadczeniu, że o ile opowiadanie odnosi się do przedstawienia za pomocą słów przebiegu zdarzeń, a więc tego, co się dzieje w czasie, o tyle opis dotyczy--aaogół charakterystyki cech, budowy, struktury itp^łkreślonych rzeczy, tzn. tego .co jest względniestale. W tym rozumieniu opowiadaniesłuży do uwydatnienia dynamiki akcji, a opis — do przedstawiania układów statycznych.

Wykłady podobnie jak opowiadanie, służy przekazywaniu uczniom określonych informacji z zakresu nauk o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze. Od opowiadania różni się tym. że nie tyle oddziałuje na wyobraźnie i uczucia oraz pobudza myślenie konkretno-obrazow e. co raczej aktywizuje myślenie hipotetyczno-deduk<ain££łgchaczy . Dlatego tez struktura wykładu jest na ogół bardziej systematyczna aniżeli struktura opowiadania" a tok — \v większym stopniu podporządkowany rygorom lugikir Ponadto przedmiotem wykładu jest przeważnie opis zlożonycłmkładów rzeczy i procesów* oraz zachodzących między nimi związków i zależności, głównie o charakterze przyczynowo-skutkowym, podczas gdy w opowiadaniu eksponuje się z reguły* zewnętrzne cechy tych rzeczy i zjawisk.

Z takich to względów wykładem można się posługiwać dopiero w najwyższych klasach szkoły podstawowej — wprowadzając go przy tym stopniowo i stale kontrolując etapowe, tzn. odpowiadające poszczególnym podtematom. wskaźniki recepcji przekazywanych uczniom informacji — oraz w szkolnictwie średnim i wyższym. To stopniowe Mrażanie-uczniów do korzystania z wykładu powinna polegać na:

* zaznajamianiu ich z celem, tematem i podtematami wykładu;

* systematycznym kontrolowaniu sporządzanych przez nich notatek z wykład u;

* rygorystycznej kontroli i ocenie treści oraz zakresu opanowywanych przez uczniów* informacji zarówno w obrębie poszczególnych podtematów, jak i całego wykładu;