Obraz�0

46 Podstawy dydaktyki ogólnej

celów poznania — znamienne m.in. dla empiryzmu, racjonalizmu 1 pragmatyzmu. Jednostronności te w odniesieniu do nauczania-uczenia się prowadziły m. in. do przeceniania roli bądź bezpośredniego poznania, bądź abstrakcyjnego myślenia, bądź wreszcie swoiście rozumianej praktyki, przy równoczesnym niedocenianiu pozostałych sposobów poznawania rzeczywistości.

Dzięki temu dydaktyka współczesna nie zaleca już, aby w nau-czaniu-uczeniu się wiązano w sposób rygorystyczny poszczególne sposoby poznania z określonyfiii fazami psychofizycznego rozwoju-uczniów. Nie jest bowiem słuszny;postulat kształcenia dzieci najjpierw na treściach konkretnych, a dopiero poźhi"ej=“w innej niejako'fazie^Mia materiale abstrakcyjnym, gdyż każdemu poziomowi myślenia konkretnego, sen-soryczno-ruchowegor odpowiada dynamicznie i rozwojowo określony poziom myślenia abstrakcyjnego. Nie jest także słuszne zalecenie, aby w drażać uczniów do działalności praktycznej dópieróTpo „przeprowadzeniu'’ ich przez poprzedzające ów etap poznanie zmysłowe i poznanie umysłowe .^Konieczne jest natomiast dbanieo tó, abyjuż od pierwszych •' dni pobytTrrfoecka wyszkolę rozwijać jego'myślenie abstrakcyjrie^

To właśnie*ścisłe, aczkolwiek zróżnicowane stosownie do poszczególnych szczeblTnauczania, łączenie^ wspój ną~całośćelementów poznania Umysłowego, umysłowego i działania uczniów przesądza o różnicy istniejącej ihiędzy ^modelem kształcenia zalecanym przez dydaktykę współczesna modelami lansowanymi przez herbartyzm fpTogresywizm.

2. Miejsce intelektualistycznej i mechanistycznej psychologii Herbar-ta oraz deweyowskiego behawioryzmu zajęła w dydaktyce współczesnej psychologia rozumiana jako jnauka o wyższych czynnościach istot żywych. Podstawą tych czynności, z reguły ukierunkowanych na osiągnięcie określonego wyniku, jest konieczność regulowania przez człowieka stosunków łączących go ze światem zewnętrznym. Głównym rodzajem czynności jest działanie praktyczne, w wyniku którego człowiek zmienia otaczającą go'r‘2ieiczywistóść i sam jest przez nią zmieniany. Najwyższą formę działania praktycznego stanowi praca. Zabawa i uczenie się, będąc niejednokrotnie czynnościami antycypującymi pracę, odgrywają”zasadniczą rolę w rozwoju psychicznym dzieci i młodzieży. Dlatego też właściwa organizacja tych czynności, odbiegająca zarówno od hetero-nomii i rygoryzmu herbartystów, jak i od przesadnej autonomii i spontaniczności progresywistów, stanowi zasadniczy przedmiot uwagi dydaktyki współczesnej.

f 3. We współczesnym systemie dydaktycznym istotę procesu nau-czania-uczenia się pojmuje się inaczej aniżeli czynili to herbartysci

i progresywiści. Nie sprowadza się więc owego procesu ani do przekazywania uczniom tzw. gotowej wiedzy, ani też nie rezygnuje z kierowania czynnościami poznawczymi dzieci i młodzieży_Zakłada się natomiast, że uczniowie powinni sobie przyswajać podstawy usystematyzowanersdfcr dzy oraz zdobywać określone umiejętności zarowno w drodze samodzielnych poczynań poznawczych, w .tym empirycznych, organizowanych -jednak pr7ez_nauczy cielą, jak i poprzez działalność cT charakterze recepcyjnym.

Dlatego we współczesnych koncepcjach kształcenia odrzuca sie stopnie formalne herbartystów i progresywistów. Zamiast nich przyjmuje się bardziej elastyczneróżwiążahieT a mianowicie koncepcję(ogniw (momentów)- naucżania-ućzenia się. która uwzględnia nie tylko roznS^ rakość i wielość zadań dydaktycznych realizowanych w szkołach różnych typów i szczebli, lecz również czynności wykonywane podczas nauki szkolnej tak przez nauczyciela, jak i przez ućżńiÓw, cc> odpowiada interakcyjnemu charakterowi tych czynności.

ferbartyści, opracowując programy nauczania, nie uwzględniali )Otrzeb i zainteresowań uczniów, a ponadto przeceniali znaczenie książkowej” dla ich rozwoju umysłowego i moralnego. Z kolei ^rwiści równie jednostronnie pojmowali znaczenie samorzutnej iści poznawczej uczniów i ich zainteresowań, czego wyrazem było yszyzowanie tych czynników przy budowie programów nauki

* szkolnej.

Dydaktyka współczesna usiłuje pogodzić te przeciwstawne stanowiska. Eksponuje więc nieodzowność respektowania przy doborze treści kształcenia zarówno potrzeb śpólecznycHIjak i indywidualnych, a ponadto przeciwstawia się podporządkowywaniu tego doboru zmiennym, a niekiedy nawet kapryśnym zainteresowaniom dzieci i młodźteżyTNie znaczy TU~bynajmniej, że nie docenia roli zainteresowań w naucza-niu-uczeniu się. Przeciwnie, podkreśla, że określone potrzeby i zainteresowania można, a .nawet należy, kształtówacTw tym procesie.

5. Inaczej niż herbartyści i progresywiści, z których pierwsi rygorystycznie dzielili treść nauczania na poszczególne przedmioty już w najniższych klasach szkoły, a drudzy opowiadali się za nauczaniem całościowym nawet w szkole średniej, dydaktyka współczesna podkreśla celowość całościowego nauczania w klasach początkowych, a przedmiotowego -—“powyżej tego szczebla:—

6. Herbartyści nie doceniali wychowawczego znaczenia zajęć grupo- . wych w nauczaniu klasowo-lekcyjnym. Z kolei progresywiści przeceniali / ich rolę. Dydaktyka współczesna unika tych skrajności, podkreślając potrzebę stosowania różnych form organizacyjnych nauczania, a więc nauczania indywidualnego, grupowego t masowego.