Obraz�3

52 Podstawy dydaktyki ogólnej

* niewydolności dotychczasowego modelu rozwoju społcczno-go*. podarczego. której efektem są długotrwale recesje oraz problem masowe, go bezrobocia strukturalnego;

* dehumanizacji gospodarki, która zamiast służyć potrzebom czfo. wieka, często wyzwala siły mu wrogie, a nawet powoduje destrukcję więź społecznych, narastanie patologii oraz zagrożenie bezpieczeństwa pub. hcznego;

* narastanie rażących różnic w zasobności różnych krajów, co rodzi wzajemną wrogość i podważa ogólnoludzką solidarność (por. Raport Komitetu ..Polska w XXI wieku”, 1993, s. 5-6).

Z tych tendencji globalnych wynikają niezmiernie istotne wnioski dla naszego kraju. Mówiąc najogólniej, sprowadzają się one do po-trzeby:

1) szybkiego wzrostu efektywności wykorzystania surowców i zasobów energii;

2) zdecy dowanej modernizacji techniki i technologii produkcji przemysłowej, rolniczo-hodowlanej i przetwórczej;

3) radykalnego przeciwstawienia się postępującej degradacji ekologicznej;

4) „reorientacji systemów wartości i postaw ludzkich na inne dobra niż sama tylko konsumpcja materialna” (tamże, s. 13).

Ten zakres przekształceń przewidywanych w życiu naszego społeczeństwa w ciągu najbliższych dziesiątków lat można by, oczywiście, znacznie rozszerzyć. Wydaje się jednak, iż nawet w świetle tego, co powiedzieliśmy, uzasadniony jest postulat wychowania ludzi umiejących realizować nie tylko te zadania, które można przewidywać i ustalać na podstawie analizy współczesnych tendencji rozwojowych w dziedzinie nauki, techniki, żyda społecznego i kultury, lecz także te, których jeszcze nie da sie wyraźnie przewidzieć. Aby wychować takich właśnie luda trzeba rozwijać ich inteligencję, podtrzymywać i kształtować odpowiednie zainteresowania i zamiłowania, budzić ich wrażliwość i wyobraźni?* wyrabiać umiejętność racjonalnego współżyda i współpracy z innyfl⁰ludźmi, wreszcie wdrażać do samodzielnego, krytycznego myśleń*³i działania.

Ukształtowanie u wychowanków wymienionych cech i umiejętność* jest także niezbędnym warunkiem skutecznego zwalczania rutyny, beZ' duszności, stagnacji i obojętności wobec spraw decydujących o dalszy*¹¹rozwoju różnych dziedzin naszego żyda. Posiadający takie cechy ozlo* wiek może lepiej i skuteczniej wykonywać swoje podstawowe zadań*³społeczne i zawodowe, z których wynikają następujące cele wychowania-

* przygotowanie dzieci i młodzieży do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, do bezinteresownej służby własnemu narodowi, do respektowania praw człowieka, do partnerskiej współpracy międzynarodowej;

* przysposobienie młodego pokolenia do pracy zawodowej;

* przygotowanie uczniów do czynnego uczestnictwa w życia kulturalnym:

* zapewnienie każdemu dziecku możliwie pełnego, wszechstronnego rozwoju intelektualnego, moralnego, fizycznego i estetycznego¹

Cele te są zgodne z ideałem „wychowania dla przyszłości”, jakim jest osobowość wszechstronnie rozwinięta, zaangażowana i twórcza, aktywna pod względem poznawczym, społeczno-moralnym, zawodowym i kulturalnym (por. Raport „Edukacja narodowym priorytetem”, 1989, s. 168 i nast.). Istotną rolę w urzeczywistnieniu tego ideału odgrywa kształcenie.

2. Cele kształcenia ogólnego

Głównym celem kształcenia ogólnego, ściśle powiązanym z omówionymi w poprzednim podrozdziale celami wychowania, jest zapewnienie wszystkim uczniom — odpowiednio do ich możliwości — optymalnego rozwoju intelektualnego.

Oczywiście, cel ten jest realizowany nie w oderwaniu, lecz łącznie z celami wychowania, zwłaszcza wychowania społeczno-moralnego i estetycznego, nastawionymi na kształtowanie pełnej osobowości ucznia, a nie tylko określonych jej stron. Istnienie różnych sfer osobowości nie znaczy bynajmniej, że każda z nich powinna stanowić teren odrębnych

Po raz pierwszy w dziejach pedagogiki z ideą wychowania wszechstronnego, a więc intelektualnego, moralnego, estetycznego i fizycznego, spotykamy się w starożytnych Atenach. Wszechstronne wychowanie zapewniano tam jednak nie wszystkim dzieciom, lecz tylko tym. które wywodziły się z klasy właścicieli niewolników. Ponadto ateńska koncepcja wszechstronnego wychowania nie uwzględniała przygotowania dzieci i młodzieży do konkretnej pracy produkcyjnej, gdyż tego rodzaju pracę uważano za niegodną wolnych obywateli.

Obecnie wychowaniem wszechstronnym (pełnym, wielostronnym) obejmuje się na ogół wszystkie jednostki. Realizacja jednak tego zamierzenia jest w różnych krajach różna. Dzieje się tak głównie z powodu znacznego zróżnicowania zakresu i poziomu kształcenia masowego — czego wyrazem jest z jednej strony powszechność nauczania na szczeblu pełnej szkoły średniej (Stany Zjednoczone, Kanada. Japonia i inne kraje uprzemysłowione), z drugiej zaś strony niemożność zapewnienia edukacji elementarnej wszystkim dzieciom w wieku szkolnym (wiele krajów tzw. III śwista).