Obraz�4

54 Podstawy dydaktyki ogólnej

oddziaływań wychowawczych. W rzeczywistości te różne sfery są ze sobą ściśle powiązane i tworzą łącznie pełną osobowość. Dlatego też wy. chowanie społeczno-moralne zawiera zazwyczaj elementy kształcenia (nazywanego przez niektórych autorów „wychowaniem intelektualnym”) i wychowania estetycznego, to ostatnie zaś obejmuje oddziaływania wychowawcze pobudzające rozwój społeczno-moralny i intelektualny. Podobnie dzieje się również w przypadku kształcenia. I ono bowiem — jak świadczy praktyka szkolna -— zapewnia tym lepsze wyniki, im bardziej skierowane jest na formowanie pełnej osobowości ucznia, a nie tylko na rozwijanie jego umysłu.

Głównemu celowi kształcenia ogólnego, tzn. zapewnieniu każdemu uczniowi pełnego rozwoju intelektualnego, podporządkowana jest działalność szkół ogólnokształcących (podstawowych i średnich), a także — w pewnym stopniu — szkół zawodowych. W toku tej działalności nauczyciele realizują następujące cele kształcenia, podrzędne wobec omówionego wyżej celu głównego:

* Zaznajamianie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy

0    przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze w zakresie umożliwiającym rozumienie najważniejszych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz operatywne posługiwanie się tą wiedzą przy przekształcaniu fragmentów rzeczywistości, dostosowanym do możliwości dzieci i młodzieży.

Od sposobu, w jaki szkoła realizuje ten cel, zależy w głównej mierze ocena jej pracy przez społeczeństwo. W niemałym stopniu zależą od tego również losy uczniów, którzy — ubiegając się o przyjęcie na wyższe szczeble nauczania — muszą zdawać sprawę z jakości i ilości wiedzy opanowanej na szczeblach niższych.

Zapoznawanie dzieci i młodzieży z osiągnięciami określonej dziedziny wiedzy i wyposażenie ich w odpowiednie umiejętności jest ściśle związane z realizacją zarówno innych celów kształcenia ogólnego, np. kształtowaniem i rozwijaniem zdolności oraz zainteresowań uczniów, jak

1    celów wychowania, procesy te bowiem są współzależne i warunkują się wzajemnie.

* Rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, a mianowicie ich krytycznego myślenia, uwagi, wyobraźni, pamięci, fantazji i różnorakich umiejętności praktycznych.

Właściwej pod względem merytorycznym i metodycznym realizacji tego celu sprzyja wdrażanie dzieci i młodzieży do samodzielnego dostrzegania, formułowania i rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych z dziedziny przyrody, życia społecznego, techniki i kultury. Dyrektywa praktyczna, której przestrzeganie w toku

pracy dydaktyczno-wychowawczej warunkuje rozwój zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, nakazuje, aby kształcić myślenie przez stwarzanie sytuacji zmuszających do myślenia, rozwijać pamięć dzięki systematycznemu ćwiczeniu jej na odpowiednio dobranych treściach, wyrabiać określone umiejętności praktyczne w warunkach umożliwiających rzeczywiste wykonywanie tych czynności itp.

O potrzebie rygorystycznego przestrzegania tej dyrektywy świadczą nie tylko wyniki badań psychologicznych i dydaktycznych, lecz również przemiany dokonujące się w świecie współczesnym. Gwałtowny przyrost wiedzy, burzliwy rozwój techniki, potęgująca się rola nauki w życiu współczesnym, konieczność rozstrzygania nowych, niespotykanych dotychczas problemów — oto czynniki, które powodują, iż niezbędna staje się dzisiaj potrzeba racjonalnej gospodarki społecznymi zasobami zdolności, na równi z eksponowaną już koniecznością przemyślanego wykorzystywania surowców. W tych okolicznościach rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów urasta do rangi jednego z podstawowych zadań nowoczesnej szkoły.

*    Kształtowanie u dzieci i młodzieży akceptowanego społecznie systemu wartości, tzn. systemu spójnych merytorycznie i logicznie poglądów i przekonań, wyznaczających stosunek do świata oraz ukierunkowujących ich postępowanie.

Przez pogląd będziemy tu rozumieć wewnętrznie spójny (niesprzeczny) zbiór informacji na określony temat, zbiór oparty na przesłankach naukowych i możliwy do przyjęcia w świetle argumentów przytaczanych przez jego rzecznika. Przekonanie charakteryzuje, oprócz wymienionych cech, jeszcze jedna właściwość: osoba, która je żywi, głęboko wierzy w jego słuszność. Tak ujmowane poglądy i przekonania stają się wytycznymi postępowania uczniów przede wszystkim wtedy, kiedy są przez nich przyswajane w trakcie własnej, samodzielnej działalności poznawczej, nie zaś otrzymane w gotowej postaci, niejako w darze, od innych osób. W toku realizacji tego celu kształcenia także obowiązuje postulat rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.

*    Wdrażanie uczniów do samokształcenia, wyrobienie u nich potrzeby stałego i zarazem systematycznego uzupełniania posiadanej wiedzy i umiejętności w drodze świadomego uczenia się pozaszkolnego.

W okresie niezwykle gwałtownego przyrostu informacji i związanego z tym „starzenia się” programów szkolnych, a nawet programów studiów wyższych, w sposób bez porównania szybszy aniżeli kiedykolwiek w przeszłości, ten cel kształcenia urasta do rangi najważniejszej. Niektórzy dydaktycy są nawet zdania, że podstawowym obowiązkiem współczesnej szkoły jest „nauczyć uczniów tego, jak powinni sami uczyć