Obraz�6

58 Podstawy dydaktyki ogólnej

nego zawodu (Nowacki. 1978, s. 51 i nast.; raport „Edukacja narodowy® priorytetem”, 1989, s. 136 i nast.).

Kolejnym celem kształcenia zawodowego jest rozwinięcie u uczniów zainteresowań związanych z danym zawodem oraz wdrożenie ich do stałego podnoszenia kwalifikacji. W epoce spotęgowanego rozwoju nauki i techniki oraz niezwykle szybkich zmian w zakresie metod i środków produkcji cel ten ma szczególnie ważne znaczenie, a od jego właściwej realizacji zależy w niemałym stopniu postęp techniczny.

5. Próby konkretyzacji celów kształcenia

Od połowy lat pięćdziesiątych naszego stulecia, tj. od czasu pojawienia się nauczania programowanego, występuje wyraźna tendencja do ujmowania celów i zadań kształcenia w kategoriach wyników końcowych, podlegających obiektywnej ocenie ilościowej i jakościowej. Tendencja ta odnosi się przede wszystkim do pierwszego celu kształcenia ogólnego, a więc do zaznajamiania uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze, aczkolwiek zdarzają się również próby konkretyzowania celów pozostałych. Zgodnie z tą tendencją cele kształcenia traktuje się jako niezbędny składnik planowania pedagogicznej działalności szkoły, podziału materiału nauczania na jednostki metodyczne i poszczególne lekcje oraz kontroli i oceny efektów pracy uczniów. Sądzi się zarazem, że skuteczność realizacji tych zadań zależy w niemałym stopniu od tego, czy celom dydaktycznym nadaje się postać ogólnych lub wręcz ogólnikowych charakterystyk zamierzeń nauczyciela, czy też wyraża się je w formie precyzyjnego opisu planowanych zmian w wiedzy i umiejętnościach uczniów. Zaleca się więc, aby — zamiast mówić ogólnie, iż uczniowie danej klasy mają sobie przyswoić ze zrozumieniem określone prawo, twierdzenie itp. — opracowywać pełną listę tych wiadomości, umiejętności i nawyków, których zrozumienie przez uczniów jest warunkiem operatywnego opanowania owego prawa czy twierdzenia. Znajomość tę należy przy tym sprawdzić za pomocą obiektywnych metod i środków.

Równocześnie przywiązuje się duże znaczenie do tego, aby nie utożsamiać celów kształcenia ani z ogólnymi wytycznymi polityki oświatowej — których to wytycznych są one zresztą pochodną — ani też z tematami poszczególnych lekcji. Uważa się również, że cele te powinny jednoznacznie określać zmiany w wiedzy i postępowaniu uczniów, które planuje się wywołać w wyniku oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych, wskazywać warunki, w jakich efekty tych zmian mają być demonstrowane przez uczniów, a także wyznaczać wymagany poziom nabywanych wiadomości i umiejętności.

Scharakteryzowanym wyżej wymaganiom odpowiada na przykład tak oto sformułowany cel kształcenia:

„Każda absolwentka rozpoczynającego się dzisiaj kursu powinna po trzech miesiącach nauki pisać na maszynie (planowana zmiana w zasobie posiadanych umiejętności) pod dyktando (określenie warunków ekspozycji umiejętności) z prędkością co najmniej 100 uderzeń na minutę, przy najwyżej dwóch błędnych uderzeniach” {poziom umiejętności mierzony w tym przypadku liczbą uderzeń na minutę w klawiaturę maszyny oraz liczbą dopuszczalnych błędów).

W przypadku np. twierdzenia Pitagorasa właściwe sformułowanie celu nauczania — według tychże zaleceń — brzmiałoby następująco: „Po przerobieniu działu pt. Twierdzenie Pitagorasa każdy uczeń powinien umieć:

*    przeprowadzić teoretyczny dowód tego twierdzenia;

*    sformułować słownie treść twierdzenia Pitagorasa oraz wyrazić je za pomocą wzoru: c²=a²+b²;

*    znając stosunki zachodzące między poszczególnymi bokami trójkąta prostokątnego, obliczyć długość przeciwprostokątnej w przypadku, gdy dane są obie przyprostokątne, a także długość przyprostokątnej, gdy dana jest druga przyprostokątna i przedwprostokątna;

*    rozwiązywać proste zadania geometryczne, gdy głównym warunkiem ich rozwiązania jest zastosowanie twierdzenia Pitagorasa”.

Taki sposób formułowania celów pracy dydaktycznej ułatwia nauczycielowi racjonalne przygotowanie się do zajęć, zmuszając go równocześnie do ścisłego precyzowania zadań realizowanych w czasie danej lekcji. Stwarza on ponadto szerokie podstawy do obiektywnej kontroli i oceny wykonania podejmowanych zadań oraz pozwala harmonijnie rozkładać w czasie realizację tych celów ogólnych kształcenia, które wykraczają poza wąski zakres poszczególnych przedmiotów i poza określone lata nauki szkolnej.

Konkretyzacji celów kształcenia służy m.in. opracowana przez Amerykanina B.S. Blooma próba ich usystematyzowania. Autor ten wyróżnia trzy zakresy celów, a mianowicie: poznawczy, afektywny i psychomotoryczny. Zakres poznawczy, którego znaczenie dla konkretyzacji celów kształcenia jest niewątpliwie najważniejsze, obejmuje:

wiedzę, na którą powinny się składać: znajomość określonych faktów, umiejętność ich dostrzegania i interpretacji, a także sprawność w zakresie operowania uogólnieniami;