IMAG0179 2

94

dowego —» iliryzmu. Za właściwego twórcę ideologii jugosłowiańskiej uważa się —» Josipa Juraja Strossmayera, a za jej głównego wyraziciela i propagatora historyka Franję Raćkiego (1828-1894), wieloletniego bliskiego współpracownika Strossmayera.

Ideologów jugoslawizmu łączyła z ilirskimi poprzednikami herde-rowsko-słowianofilska koncepcja narodu jako wspólnoty języka i pierwotnego ducha, toteż, podobnie jak działacze iliryzmu, stali oni na stanowisku narodowej jedności poludniowosłowiańskiej. Niezmienny pozostał też podstawowy cel, jakim było zjednoczenie kulturowe południowych Słowian poprzez przezwyciężenie historycznych podziałów. Centrum tego procesu miał być Zagrzeb, któremu przeznaczano niegdysiejszą rolę Toskanii w formowaniu się kultury ogólnowłoskiej. Główna trudność, na jaką napotykała ta ideologia, wynikała z postępującego procesu rzeczywistej odrębnej integracji narodowej Chorwatów i Serbów, których jedność stanowiła zasadniczy warunek realizacji idei jugoslawizmu. Integracja ta dokonywała się na podstawie lekceważonych przez zwolenników słowianofilskich utopii przesłanek historycznych: cywilizacyjno-wyznaniowych i politycznych. Świadomość niewystarczalności kryterium językowego jako kryterium tożsamości narodowej stawała się coraz bardziej powszechna, toteż ideologia jugoslawizmu była już daleka od radykalizmu ilirskiego. Realizacja podstawowego celu została odsunięta w bliżej nieokreśloną przyszłość. Proces powstawania wspólnoty kulturowo-językowcj miał przebiegać w sposób powolny, stopniowy i polegać przede wszystkim na pielęgnowaniu i rozwijaniu odrębnych kultur poszczególnych „plemion", przy równoczesnym eksponowaniu tego, co mogłoby stanowić podstawę przyszłej wspólnoty. Służyć temu miała zarówno założona przez Strossmayera Jugosłowiańska Akademia Nauk i Sztuk (Jtigo-slavenska Akademija Znanosti i Umjetnosti, 1867), jak i Uniwersytet Zagrzebski (1874). Szczególną uwagę poświęcano chorwackiej trądy-cji głagolickiej, wyrastającej z cyrylo-metodcjskich źródeł. Ona to właśnie miała w pełni wyrażać posłannictwo, jakie Opatrzność powierzyła Chorwatom: bycia pomostem między Zachodem i Wscho-dcm (—■* głagolityzm). Jugosiawizm Strossmaycrowski posiadał bowiem. w odróżnieniu od laickiego iliryzmu, niezwykle ważny aspekt religijno- kościelny. Slrossmayer był gorącym orędownikiem zjednoczę ma kościelnego, które winno się dokonać z pełnym poszanowaniem dla