Image 155

W, KM A

Wykres 144. Monopson na rynku pracy

0    1    2 3 4 5 6    L

Gdyby na rynku pracy nie występował monopson, wówczas płaca rynkowa i wielkość zatrudnienia wyznaczałyby punkt E, punkt przecięcia się popytu i podaży.

W sytuacji monopsonu wielkość zatrudnienia wyznacza punkt F, punkt w którym przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk (KM_L = WPM_L). Monopson zatrudnia 4 pracowników, jednakże płaca nie jest wyznaczona przez punkt F (11 zł). Podaż pracy wskazuje, iż dla zatrudnienia 4 pracowników wystarczy płaca w wysokości 8 zł (punkt G). Monopson, którego celem jest maksymalizacja zysku, będzie płacić każdemu z czterech pracowników jedynie 8 zł za godzinę.

Warto zauważyć, że w przypadku monopsonu płaca i wielkość zatrudnienia nie są wyznaczone przez przecięcie się krzywej popytu i podaży. W tych warunkach kategoria popytu traci swój sens, podobnie jak w sytuacji monopolu traci sens kategoria podaży.

Warunek maksymalizacji zysku monopsonu spełniony w punkcie F wyznacza tylko wielkość zatrudnienia, nie wyznacza natomiast wysokości płacy. Faktycznie płaca, którą płaci monopson jest nie tylko mniejsza od WPM_L, lecz także jest mniejsza od poziomu płacy rynku doskonale konkurencyjnego.

W podanym przykładzie liczbowym optimum monopsonu znajduje się w punkcie F, gdzie KM_L = WPM_L. Monopson zatrudnia 4 pracowników, płacąc każdemu z nich 8 zł za godzinę. Równocześnie wartość produktu marginalnego pracy WPM_l wynosi 11 zł i jest większa od płacy. Różnica, przedstawiona na wykresie w postaci obszaru zakreskowanego, określana jest mianem wyzysku pracy przez monopson. Przedsiębiorstwo doskonale konkurencyjne zatrudniałoby więcej pracowników aniżeli monopson i płaciłoby większą płacę rynkową.

MONOPOL NA RYNKU PRACY

W wielu krajach podaż pracy nie odpowiada warunkom konkurencji doskonałej. Pracownicy zrzeszają się w związki zawodowe, które często osiągają pozycję monopolu w zakresie podaży pracy. Związki zawodowe chronią pozycję swoich członków, negocjując z pracodawcami warunki płacowe oraz inne warunki pracy.

Kontrola rynku pracy przez monopol związków zawodowych oznacza, iż płace nie są wypadkową ścierania się sił rynkowych (popytu i podaży). Wysokość płac zależy w tym wypadku od układu sił między związkami zawodowymi i pracodawcami. Płace są negocjowane i tylko od zdolności akceptowania rozwiązań kompromisowych przez obydwie strony zależy, czy płace ustalone zostaną na określonym poziomie, akceptowanym przez uczestników negocjacji.

Analizując zjawisko monopolu na rynku pracy możemy uwzględnić dwie sytuacje. Pierwszą z nich jest monopol bilateralny, charakteryzujący się tym, że monopolowi związków zawodowych po stronie sprzedaży pracy odpowiada monopol (monopson) po stronie zakupu czynnika pracy. Druga sytuacja charakteryzuje się tym, iż monopol związków zawodowych napotyka na konkurencyjne przedsiębiorstwa, kupujące siłę roboczą na rynku pracy.

Monopol jest jedynym sprzedającym produkt (pracę) na rynku. W rezultacie krzywa popytu monopolu jest równoznaczna z popytem rynkowym i posiada nachylenie negatywne. Krzywa przychodu marginalnego ma również nachylenie negatywne i położona jest poniżej krzywej popytu. Monopol osiąga maksymalny przychód całkowity ze sprzedaży produktu wówczas, gdy PM_p = 0.

Wykres 145. Monopol na rynku pracy

W warunkach rynku doskonale konkurencyjnego równowaga rynkowa powstaje w punkcie przecięcia się krzywej popytu na pracę (D_L) z krzywą podaży pracy (S_L). Punkt równowagi (E) wyznacza płacę równowagi na poziomie w_e oraz wielkość zatrudnienia L_e. Jeżeli na rynku pracy istnieje monopol związków zawodowych, wówczas jego celem może być maksymalizacja przychodów ze sprzedaży pracy pracowników zrzeszonych w związku. Monopol realizuje przychody maksymalne w punkcie A, w którym elastyczność cenowa popytu jest równa jedności. Płaca monopolowa osiąga poziom w,, a zatrudnienie wielkość L_r Monopson (jedyny kupujący czynnik pracy) kieruje się również własnymi korzyściami. Jeżeli rynek pracy jest konkurencyjny po stronie podaży, wtedy mo-

311