FunkcjonowanieRynku R07"2 223

1

Skuteczność tego kierunku postępowania zależy przede wszystkim od usytuowania monopsonisty na rynku jako podmiotu podaży usług lub produktów finalnych.

Jeżeli na rynku produktów finalnych nie istnieją ograniczenia po stronie popytu, to monopsonista może bez trudności zwiększać wielkość popytu na czynniki wytwórcze oraz rozszerzać skalę działania. Sytuacja ulega zmianie, gdy na rynku produktów' sprzedawanych przez monopsonistę pojawiają się ograniczenia po stronie popytu. Popyt monopsonisty na czynniki wytwórcze nie może być wówczas kształtowany w oderwaniu od popytu na sprzedawane przez niego produkty finalne. Oznacza to równocześnie, że przy wysokim poziomie cenowej elastyczności podaży czynników' wytwór-czych funkcjonowanie monopsonisty na rynku nie może być oderwane od jego funkcjonowania jako sprzedawcy na rynku usług lub produktów finalnych.

Rynek ten może charakteryzować nie tylko istnienie ograniczeń po stronie popytu, lecz rówmież występowanie procesów konkurencyjnych między sprzedawcami.

Monopsonista, występując na rynku jako sprzedawca, może funkcjonować w sytuacji konkurencyjnej lub może działać jako monopolista. Podmiot rynku może być bowiem monopsonistą na rynku pracy oraz monopolistą na rynku produktów lub usług¹², W takiej sytuacji może on określać popyt na pracę oraz poziom plac, występując jako nabywca, a także wielkość podaży oraz poziom cen, występując jako sprzedawca. Jego dążenia do wzrostu efektów działania na rynku mogą więc być oparte zarówno na ograniczaniu wielkości popytu na pracę oraz obniżaniu poziomu płac, jak i na zmniejszaniu wielkości podaży oraz podwyższaniu poziomu cen. Wybór dominującego kierunku postępowania zależy od stopnia reakcji podaży pracy na obniżanie plac oraz od poziomu cenowej elastyczności popytu na sprzedawane przez monopsonistę produkty lub usługi. ¹

Przedstawiona sytuacja może ulegać zmianie, gdy sprzedawcy stykający się z monopsonista lub nabywcy stykający się z nim jako monopolistą doprowadzą do przekształcenia sytuacji konkurencyjnych w sytuacje monopolistyczne. Pod wpływem takiego przekształcenia powstają bowiem sytuacje dwustronnego monopolu na rynku.

5. Monopol dwustronny

Sytuacje monopolistyczne lub monopsoniczne na rynku są rozpatrywane zazwyczaj przy założeniu, że monopolowi towarzyszy występowanie wielu nabywców, a monopsonowi — wielu sprzedawców. Założenie to odpowiada najpowszechniejszym sytuacjom, jakie występują w rzeczywistości. Jednakże strukturę podmiotową rynku może charakteryzować również to, że jednemu sprzedawcy, reprezentującemu całą podaż danego produktu lub usługi, towarzyszy występowanie tylko jednego nabywcy, reprezentującego popyt. Tego typu struktura podmiotowa rynku przybiera postać monopolu dwustronnego¹.

Jak już wskazywano, sprzedawca zajmujący pozycję monopolistyczną funkcjonuje w sytuacji niezależności od działań innych sprzedawców. Podejmując działania na rynku, nie musi on uwzględniać reakcji podmiotów działających po tej samej stronie rynku, a więc po stronie podaży. Podobna jest sytuacja nabywcy zajmującego pozycję monopsoniczną, który podejmując działania na rynku, nie musi uwzględniać reakcji podmiotów działających po stronie popytu. Z tego jednak nie może wynikać, że sprzedawca i nabywca działają wówczas w sytuacji pełnej niezależności. Pozycje zajmowane przez monopolistę oraz monopsonistę tworzą sytuację wzajemnej zależności działań, które podejmują oni na rynku. Sprzedawca, działając jako monopolista, musi uwzględniać reakcję nabywcy jako mono- ²

223

1

Na przykład w danym segmencie rynku (regionie) istnieje tylko jedno przedsiębiorstwo zgłaszające popyt na prac? o określonym poziomie i strukturze kwalifikacji. Jest ono równocześnie monopolistą sprzedającym produkty lub usługi nie mające substytutów.

2

Przykładem monopolu dwustronnego może być: 1) sytuacja związków zawodowych oraz reprezentacji pracodawców, negocjujących poziom plac, 2) monopol producenta, który styka się ze zrzeszonymi nabywcami, występującymi wespół jako monopsonista.