Image 165

monopol w postaci związków zawodowych tworzy sytuację nazywaną monopolem bilateralnym.

16.    Monopson zwiększa zatrudnienie aż do momentu zrównania się kosztu marginalnego pracy z przychodem ze sprzedaży produktu marginalnego pracy: KM_L = WPM_L = p PM_L.

17.    W porównaniu do przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego monopson zatrudnia mniej pracowników i płaci mniejszą płacę za jednostkę pracy.

18.    Silne związki zawodowe osiągają pozycję monopolu na rynku pracy. Monopol po stronie podaży czynnika pracy oznacza, że płace nie są wypadkową ścierania się sił rynkowych. Płace zależą od wyniku negocjacji między związkami zawodowymi i pracodawcami. Wynik negocjacji uzależniony jest od układu sił przetargowych między związkami i pracodawcami.

19.    W krótkim okresie czasu podaż zasobów kapitałowych i naturalnych jest doskonale sztywna. Cena czynników kapitałowych i naturalnych zależy wyłącznie od kształtowania się popytu rynkowego.

20.    Usługi czynników produkcji o specjalnych właściwościach (usługi pracy mistrzów sportu, słynnych naukowców, piosenkarzy, itp.) muszą otrzymywać wynagrodzenie nadzwyczajne, określane mianem renty ekonomicznej. Renty odnoszące się do usług czynników, których podaż reaguje w długim okresie czasu na zmiany cen usług nazywamy quasi-rentami.

21.    Szczególnym rodzajem renty, analizowanym od dawna przez wielu ekonomistów, jest renta gruntowa. Renta gruntowa jest ceną płaconą właścicielowi za wynajęcie (wydzierżawienie) ziemi. Renta gruntowa jest różnicą między zyskiem netto z uprawy ziemi lepszej jakości i zyskiem z uprawy ziemi gorszej jakości. Teoria renty gruntowej rozwinięta została przez klasyków ekonomii, w szczególności zaś przez Davida Ricardo.

22.    Procent jest ceną kapitału (pożyczkowego). Oszczędności podmiotów gospodarczych wyznaczają podaż kapitału. Popyt na kapitał zgłaszają konsumenci oraz przedsiębiorstwa.

23.    Krzywa podaży kapitału ma nachylenie dodatnie. Im większa (mniejsza) jest rzeczywista stopa procentowa, tym większa (mniejsza) podaż kapitału pożyczkowego. Krzywa popytu na kapitał ma nachylenie ujemne. Im większa (mniejsza) jest stopa procentowa, tym mniejszy (większy) popyt na kapitał pożyczkowy.

24.    W warunkach doskonałej konkurencji powstaje równowaga rynkowa. Cena (procent) równowagi kapitału jest jednakowa dla wszystkich oferujących i kupujących kapitał.

EFEKTY ZEWNĘTRZNE W EKONOMII

W dotychczasowych analizach procesów podejmowania decyzji przez pojedyncze podmioty gospodarcze nie uwzględnialiśmy zjawisk noszących miano efektów zewnętrznych.

Konsument podejmował decyzje odnośnie konsumpcji dóbr kierując się własnym, indywidualnym interesem. Biorąc pod uwagę swoje preferencje oraz ograniczenia budżetowe konsument dążył do optymalnego wyboru konsumpcji -wyboru zapewniającego mu maksimum korzyści osiągalnych w danych warunkach.

Producent także kierował się w swoich decyzjach odnośnie rodzaju i wielkości produkcji kryterium indywidualnej korzyści. Uwzględniając możliwości technologiczne oraz analizując kształtowanie się kosztów produkcji i cen sprzedaży produktów, producent dążył do osiągnięcia maksymalnego zysku.

Spoglądając w ten sposób na konsumenta i producenta nie braliśmy pod uwagę bezpośrednich współzależności jakie faktycznie istnieją między producentami, między konsumentami a także między producentami i konsumentami. Równocześnie przyjmowaliśmy milcząco, iż w cenach rynkowych znajdują odzwierciedlenie wszelkie koszty i korzyści konsumentów i producentów.

W rzeczywistości gospodarczej nie wszystkie działania pojedynczych podmiotów znajdują odbicie w cenach rynkowych. Często prywatne koszty i prywatne zyski nie są równoznaczne z kosztami i zyskami społecznymi (częściowo zwracaliśmy na to uwagę omawiając koszty produkcji). Wynika to z faktu, iż decyzje gospodarcze podmiotu wywołują powstawanie efektów zewnętrznych.

Korzystne efekty zewnętrzne mają miejsce wówczas, kiedy w wyniku podjęcia decyzji przez konsumenta lub producenta powstają korzyści dla innych (dla społeczeństwa) - korzyści, za które podmiot nie jest bezpośrednio wynagradzany.

Niekorzystne efekty zewnętrzne powstają wówczas, kiedy indywidualny podmiot stwarza swoimi decyzjami dodatkowe koszty dla innych (dla społeczeństwa) - koszty, których sam bezpośrednio nie ponosi.

Najbardziej widoczne i odczuwalne są efekty zewnętrzne powstające w sferze produkcji. Przedsiębiorstwa zanieczyszczające środowisko naturalne (wody, powietrze, lasy) przyczyniają się do powstawania wielu kosztów, które muszą ponosić inni. Zanieczyszczenie jezior lub morza zmniejsza ilość ryb, co wpływa niekorzystnie na rybołówstwo i przemysł przetwórstwa ryb. Zanieczyszczenie wód rzecznych i gruntowych (także w wyniku intensywnego stosowania nawozów sztucznych przez rolników) wymaga dodatkowych kosztów w celu uzdatnienia wody pitnej dla mieszkańców miast i wsi. Zanieczyszczenie powietrza sprzyja powstawaniu i rozwojowi różnych chorób, co wymaga ponoszenia większych kosztów na leczenie.

Budowa autostrady przebiegającej w pobliżu zamieszkałych osiedli przyczynia się do powstania uciążliwości dla mieszkańców związanych z większym hałasem i zanieczyszczeniem otoczenia spalinami samochodów. Równocześnie budowa dróg i autostrad wywołuje powstanie efektów korzystnych, głównie w postaci oszczędności kosztów transportu dla wielu przedsiębiorstw i osób indywidualnych. Przy autostradach powstaje szereg przedsiębiorstw usługowych (motele, restauracje, bary, stacje benzynowe itp.), które nie ponosiły kosztów budowy autostrad.

Rozbudowa niektórych dziedzin produkcji uruchamia liczne, korzystne efekty zewnętrzne. Typowym przykładem jest przemysł motoryzacyjny, którego

331