Image 166

produkt finalny (np. samochód) wymaga kooperacji ogromnej liczby przedsiębiorstw z różnych branż. Zwiększenie produkcji samochodów pozwala kooperantom na osiągnięcie efektów skali i obniżanie kosztów produkcji oraz cen sprzedaży. W rezultacie korzyści odnoszą wszyscy, którzy kupują produkty tych producentów.

Występowanie efektów zewnętrznych przejawia się w różnicy między kosztem prywatnym i społecznym. W celu wyjaśnienia tej różnicy posłużymy się przykładem produkcji wódki. W Polsce wódka wytwarzana jest przez wielu producentów, z których każdy ma opanowaną stosunkowo niewielką część rynku krajowego. Jest to więc sytuacja zbliżona do rynku konkurencyjnego, aczkolwiek na ostateczną cenę wódki rzutuje w znacznym stopniu specjalny podatek (akcyza) nakładany przez rząd.

W warunkach rynku konkurencyjnego przedsiębiorstwo produkujące wódkę znajdzie się w równowadze wówczas, kiedy jego indywidualny (prywatny) koszt marginalny zrówna się z ceną:

KM_W = P_w

gdzie KM_W oznacza koszt marginalny wódki (np. 1 litra) producenta, a P_w oznacza cenę rynkową wódki.

Produkcja wódki pociąga za sobą powstanie wielu efektów i kosztów zewnętrznych. Tysiące osób popada w uzależnienie od alkoholu. Zwalczanie alkoholizmu, leczenie osób uzależnionych wymaga pokaźnych środków. Pod wpływem wódki popełniane są przestępstwa (napady, kradzieże), powstają wypadki przy pracy a także liczne wypadki drogowe. Alkoholizm jest często przyczyną ubożenia a także rozpadu wielu rodzin. Wszystkie te zjawiska są kosztami zewnętrznymi produkcji wódki, które są możliwe (chociażby w przybliżeniu) do oszacowania.

Tak więc, społeczny koszt produkcji wódki jest sumą kosztów producenta oraz wszystkich kosztów zewnętrznych:

SKM_W = KM_W + ZKM_W

gdzie SKM_W oznacza społeczny koszt marginalny, KM_W koszt producenta (prywatny), ZKM_W oznacza sumę kosztów zewnętrznych.

óatwo zauważyć, iż między kosztem prywatnym i kosztem społecznym wódki występuje różnica. Ponieważ KM_W = P_w, dlatego P_w < SKM_W. Przedsiębiorstwo nie ponosi całych kosztów produkcji wódki. Ze społecznego punktu widzenia alokacja zasobów na produkcję wódki nie jest optymalna - wódka jest wytwarzana w nadmiarze.

Jeżeli producent musiałby ponosić wszystkie koszty produkcji wódki (prywatne i zewnęrzne), wówczas jego punkt równowagi powinien spełniać warunek: SKM_W = P_w. Oznacza to, iż producent wytwarzać będzie mniejszą ilość wódki.

koszty wódki

Ponieważ SKM_W > KM_W, krzywa społecznego kosztu marginalnego znajduje się powyżej krzywej kosztu prywatnego. Różnicę między krzywymi stanowią koszty zewnętrzne wytwarzania i konsumowania wódki. Jeśli przedsiębiorstwo ponosi tylko koszty indywidualne, wówczas optymalną wielkością produkcji wódki będzie OQ_r Gdyby przedsiębiorstwo musiało ponosić także wszystkie koszty zewnętrzne, wówczas optymalna produkcja wódki zmniejszyłaby się do OQ₂.

W warunkach doskonałej konkurencji różnica między kosztem (zyskiem) społecznym i prywatnym prowadzi do nieoptymalnej alokacji zasobów:

-    jeśli: koszt społeczny > koszt prywatny, produkt wytwarzany jest w nadmiernych ilościach (marnotrawstwo zasobów).

-    jeśli koszt społeczny < koszt prywatny, produkt jest wytwarzany w niedostatecznych ilościach (niewykorzystanie zasobów).

Efekty zewnętrzne przynoszą również korzyści dla społeczeństwa. Coraz więcej przedsiębiorstw wytwarzających produkty spożywcze (napoje, przetwory owocowo-warzywne, konserwy itp.) stosuje naturalne barwniki i środki konserwujące (zamiast sztucznych). Również opakowania tych produktów są coraz mniej szkodliwe dla środowiska (opakowania papierowe, szklane, opakowania z materiałów biodegradacyjnych). W rezultacie dla konsumentów produktów spożywczych powstają określone korzyści (zyski) w postaci mniejszej szkodliwości dla zdrowia, natomiast dla całego społeczeństwa powstają korzyści w formie mniejszego zanieczyszczenia środowiska naturalnego.

Korzyści wynikające z powyższych efektów zewnętrznych nie są zawarte w cenie rynkowej produktów spożywczych. Jeżeli producenci i konsumenci działają na rynku konkurencyjnym, wówczas P_s = KM_S (s - oznacza produkty spożywcze).

Dodając do ceny rynkowej P_s sumę korzyści zewnętrznych otrzymujemy społeczny zysk marginalny - SZM. Ponieważ P_s < SZM_s, natomiast optymalną wielkość produkcji przedsiębiorstw wyznacza warunek P_s = KM_S, w konsekwen-

333